93. Urbs et Arx ¦ MITOVIA…

93. Urbs et Arx ¦ MITOVIA ¦ Sedes Celsis: Curlandiae Ducis ¦ ab Exell: Dn. Campi Ma-reschallo ¦ Comite Duglasio occupata A: 1659 Skala przybliżona 1:45000, podziałka liniowa: „Scala perticar”

Fortyfikacje Jelgavy (Mittau) i Dobele (Doblen) na Łotwie

Tytu części S sztychu:

DOBBLEENA ¦ Arx Cellciß: Curlandiæ ¦ Ducis a Suecis occupata An. ¦ 1659

Skala przybliżona 1:45000, podziałka liniowa: „Scala 20. pertic Rihnland.”

Miedzioryt czarno-biały

No: 93

No-93-XXXX-1-b No-93-XXXX-1-a

Fortyfikacje Jelgavy (Mittau) i Dobele (Doblen) na Łotwie. Jelgava (Mittau) to miasto na Łotwie w regionie Zemgale, 44 km na południowy zachód od Rygi. Do 1919 r. Mittau było stolicą Kurlandii i, w przeciwieństwie do hanzeatyckiej Rygi, miało charakter arystokratyczny. Dziś Jelgava jest jednym z dziesięciu „miast republikańskich” kraju (patrz podział administracyjny Łotwy). W 2018 roku Jelgava liczyła 60 941 mieszkańców. Jelgava leży na żyznej równinie na prawym brzegu rzeki Lielupe, której powodzie zagrażają nisko położonemu miastu. Jelgava jest otoczona przez Jakobskanal imienia Jakoba Kettlera, jest węzłem kolejowym i ważnym rynkiem zboża i drewna. Livowie zaczęli zasiedlać obszar między rzekami Lielupe i Driksa w X wieku. Rycerze Zakonu Kawalerów Mieczowych pod przewodnictwem mistrza kraju Konrada von Mandern w latach 1265/1266 zbudowali zamek Mittau na istniejącej fortyfikacji wyspy (Pilsala). Z Mittau jako południową fortecą, niemieccy rycerze podporządkowali sobie Livs i Zemgale na tym obszarze do 1290 roku. Miasto zyskało na znaczeniu jako budowla obronna przed Litwinami, którym w 1345 r. udało się złupić Mittau. W 1561 r., po ostatecznym rozwiązaniu Zakonu Kawalerów Mieczowych w czasie wojny inflanckiej, Mittau weszło w skład Księstwa Kurlandzkiego, będącego państwem wasalnym Unii polsko-litewskiej. W 1573 Mittau otrzymało prawa miejskie, aw 1578 zostało stolicą połączonego Księstwa Kurlandii i Zemgale. Kiedy to zostało podzielone w 1596 roku, książę Friedrich Kettler von Semigallen uczynił Mittau swoją rezydencją. W 1617 r. miasto ponownie stało się stolicą zjednoczonego księstwa. Podczas powtarzających się wojen polsko-litewskich ze Szwecją Mittau było kilkakrotnie oblegane. Mimo to miasto urosło do rangi centrum handlu i handlu. Jednak w miarę umacniania się sąsiadów Kurlandii księstwo i miasto coraz bardziej wchodziły w sferę wpływów Rosji. Przedostatni książę Kurlandii Ernst Johann von Biron promował sztukę, kulturę i naukę w Mittau. Zlecił budowę pałacu książęcego i otworzył pierwszą w mieście bibliotekę publiczną. W 1775 założył Academia Petrina, która stała się intelektualnym centrum kraju. Książę zachęcał także do występów teatralnych na swoim dworze. Wraz z wybuchem Rewolucji Francuskiej w 1789 r. obywatele Mittau domagali się również większych praw. W 1795 roku ich miasto zostało włączone do Imperium Rosyjskiego wraz z Kurlandią w trakcie rozbiorów Polski i nosiło obecnie nazwę Mitava. Academia Petrina została przekształcona w znamienite gimnazjum w 1806 roku, ponieważ Imperial University of Dorpat, który został ponownie założony w 1802 roku, miał być jedynym państwowym uniwersytetem dla trzech rządów Morza Bałtyckiego. Pałac Mittau służył hrabiemu Prowansji, a później królowi Francji Ludwikowi XVIII, jako siedziba rządu w latach 1798-1801 i 1804-1807. To tutaj w 1799 r. Marie Therese Charlotte, znana jako „Madame Royale” (córka Ludwika XVI i Marii Antoniny), poślubiła swojego kuzyna Ludwika Antoniego de Bourbon, księcia Angoulême. Podczas napoleońskiej kampanii rosyjskiej w 1812 r. Mittau było od lipca do grudnia siedzibą dowódcy sprzymierzonych z Napoleonem wojsk pruskich, generała Ludwiga Yorcka von Wartenburga. Dalszą ekspansję Mittau przeżyło po podłączeniu do sieci kolejowej w 1868 r. Rozwój infrastruktury przyciągnął łotewskich mieszkańców wsi i osiedlili się w mieście jako kupcy, rzemieślnicy, nauczyciele i urzędnicy państwowi. W 1914 r. Mittau, zwane przez Łotyszy Jelgawą, liczyło ponad 45 000 mieszkańców. Po wybuchu I wojny światowej miasto wyraźnie ucierpiało. Wojska niemieckie zajęły Jełgawę 1 sierpnia 1915 r. Zimą 1916/1917 r. na północ od Jelgawy rozegrały się bitwy na Aa między wojskami niemieckimi i rosyjskimi. Podczas łotewskiej wojny o niepodległość w latach 1918-1920 Jelgava kilkakrotnie znajdowała się między czerwonymi strzelcami łotewskimi, walczyli o nią Armia Państwa Bałtyckiego, niemieckie stowarzyszenia Freikorps i łotewskich bojowników o wolność. Po zwycięstwie tego ostatniego Jełgawa stała się ważnym miastem niepodległej Łotwy. W 1939 r. duża część pozostałej ludności niemieckiej poszła za wezwaniem do „powrotu do domu” do Rzeszy Niemieckiej. Zgodnie z ustaleniami zawartymi w tajnym protokole dodatkowym niemiecko-sowieckiego paktu o nieagresji, Związek Radziecki zaanektował Łotwę z Jelgawą w 1940 roku. W latach 1941-1944 oddziały niemieckie z Grupy Armii Północ zajęły Jełgawę; w połowie 1941 r. niemiecka grupa zadaniowa pod dowództwem Franza Waltera Stahleckera wymordowała większość ludności żydowskiej przy wsparciu miejscowych łotewskich funkcjonariuszy policji pomocniczej. Od 28 lipca do 10 października 1944 r. front wojenny przechodził bezpośrednio przez Jełgawę, gdy Armia Czerwona ponownie posuwała się na zachód. Prawie 90 proc. zabudowy miasta, w tym zabytkowe centrum, uległo zniszczeniu podczas walk. Wrażenie „starej” Jelgavy przed zniszczeniem w 1944 roku przekazuje kolekcja zdjęć Kurländische Provincial Museum w Mittau (KPM), zdigitalizowana przez Instytut Badań Historycznych Europy Środkowo-Wschodniej im. Herdera. Po ostatecznym zdobyciu przez Armię Czerwoną obozu jenieckiego 266 w Elgawie (Mittau) utworzono tu dla jeńców niemieckich. Odbudowa miała miejsce w okresie Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Dziś na niepodległej Łotwie Jelgava stara się rozwijać turystykę i badania. Od 1939 roku w mieście mieści się Łotewski Uniwersytet Rolniczy. Dobele to miasto w południowo-zachodniej Łotwie, położone nad rzeką Bērze (niem. Behrse). W 1254 roku w dokumencie użyto nazwy miejscowości Dubelene lub Dubelone. Później używano również terminów Doblene, Doblenen i Doblen. Pierwotną nazwę miejsca można zrekonstruować jako Dobelene lub Dobeliene, ale jej pochodzenie jest związane z łotewskim słowem „duobe” (dół lub zagłębienie) i „duobele” (mała jama lub mała zagłębienie). Najprawdopodobniej nazwa miejsca Dobelene oznacza „zamieszkałe miejsce w małej depresji”. Pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z 1254 roku, kiedy to obszar został podzielony między biskupa Rygi i Zakonu Kawalerów Mieczowych. 6 lipca 1272 r. w Rydze podpisano traktat między arcybiskupem ryskim Albertem Suerbeerem, Landmeisterem Zakonu Krzyżackiego Walterem von Nordeck, a przedstawicielami podległego Zemgale. Określał podatki, które Semigalowie musieli płacić (sekcje 1 i 3), ich obowiązkową pracę (sekcja 2) oraz usługi ręczne i zapalające przy budowaniu zamków i budowaniu dróg (sekcja 4). Postanowienie zapewniało Zemgale, że sąd będzie orzekał „według prawa i zwyczaju kraju” (§ 5). Kiedy Zemgale zbuntowali się przeciwko rządom zakonu, Dobele było bazą rebeliantów od 1279 do 1290 roku. Zamek wytrzymał kilka ataków krzyżackich. W 1280 r. rycerze zakonni oblegali zamek pod wodzą Konrada von Feuchtwangena, XIII Wielkiego Mistrza, aw 1289 r. pod wodzą Konrada von Hattsteina, Landmeistera Inflant. Po zdewastowaniu i wyludnieniu okolicznych terenów obrońcy ostatecznie wycofali się w 1290 r. na tereny litewskie. W XIV wieku wybudowano murowany zamek krzyżacki. W wojnie polsko-szwedzkiej (1600-1629) zamek zajęli Szwedzi. Panowanie księcia Jakoba Kettlera von Kurland przyniosło boom gospodarczy. W Dobele znajdowało się kilka manufaktur oraz młyny wodne i tartak. Również w czasie II wojny północnej miejsce to czasowo zajęli Szwedzi. W 1710 r. szalała zaraza. W 1795 Kurlandia stała się częścią Imperium Rosyjskiego. W 1881 roku Dobele liczyło 1083 mieszkańców. W 1917 Dobele otrzymało prawa miejskie. W 1925 r. nadano prawa miejskie. W 1927 Dobele otrzymał stację kolejową na nowej linii kolejowej Jelgava-Liepāja, która została zbudowana, ponieważ połączenie z Libau/Liepāja prowadziło przez terytorium Litwy po założeniu państw bałtyckich, co wcześniej było nieistotne w rosyjskim imperium carskim. Budynek dworca wybudowano w 1929 roku. Po II wojnie światowej miasto rozrosło się dzięki osiedleniu się przemysłu. Niedaleko Dobele znajdowały się dwa duże koszary Armii Radzieckiej. W 2009 roku dziesięć okolicznych gmin połączyło się z miastem, tworząc dzielnicę Dobeles Novads. W powiecie zarejestrowanych jest 24 390 mieszkańców (1 lipca 2010). Z zamku krzyżackiego pozostały tylko ruiny. Wykopaliska archeologiczne mają na celu zlokalizowanie dokładnej lokalizacji starszego drewnianego fortu Semigallian w tym samym miejscu. Dzięki funduszom unijnym stosunkowo dobrze zachowana kaplica zamkowa jest rozbudowywana w salę wystawien-

wienniczą, aby pomieścić starszą część zbiorów historycznych Muzeum Doblen z 2021 r.

Legenda:          brak
Kartusz:           W części N, na NW kartusz tytułowy zwieńczony emblematem z profilem Karola Gustawa X. W części S na SW kartusz tytułowy ozdobiony sztandarami, bronią i laurami, dwa anioły podtrzymują koronę królewską
Ramka:            Wałek ozdobny
Sygnatura:        W części S na SW w treści: La P. S.
Format:            285×340

Nr katalogu CRP: No-93-XXXX-1

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)

Szukaj