82b. Delineatio Fortalitij ¦ Polonorum ad…

Miedzioryt czarno-biały

No: 82

Widok z lotu ptaka na bitwę pod DIRSCHAU (Tczew) w 1658 r. Przedstawia widok na Dirschau („Dirzovia”) i wały naprzeciw Wisły. – Poniżej po prawej wieś Lisewo Malborskie. Tczew to miasto nad Wisłą na Pomorzu Wschodnim, Kociewie, w północnej Polsce z 59 111 mieszkańcami (grudzień 2021). Od 1999 r. jest stolicą powiatu tczewskiego w województwie pomorskim, a wcześniej była miastem w województwie gdańskim (1975–1998). To także największe miasto regionu etno kulturowego Kociewia. W mieście odbywa się co-roczny Obóz Języka Angielskiego organizowany przez Partnerstwo Amerykańsko-Polskie dla Tczewa. Po raz pierwszy Tczew został wymieniony jako Trsow w dokumencie księcia pomorskiego Grzymisława nadającego ziemię joannitom w 1198 roku. Około 1200 roku książę pomorski Sambor I wybudował tu twierdzę. W niektórych dokumentach pojawia się nazwa Derszewo, która wywodzi się od imienia pana feudalnego Dersława. Nie wiadomo, czy Trsów i Derszewo odnosiły się do tej samej czy dwóch sąsiednich osad. Aby lepiej kontrolować ruch na Wiśle, książę pomorski Sambor II przeniósł swoją rezydencję z Lubiszewa Tczewskiego do Tczewa. Do 1252 r. osada znana była pod nazwami Tczew i Dirschau. W 1258 r. utworzono radę miejską, aw 1260 r. Tczew otrzymał prawa miejskie. To jedyny w Polsce przypadek powołania rady miejskiej przed przyznaniem praw miejskich. Rozwijało się rzemiosło i handel, istniał port na Wiśle i mennica. Książę Mestwin II w 1289 roku sprowadził do miasta Zakon Dominikanów. Był częścią Polski do 1308 roku. Po traktacie Soldinskim w 1309 roku Tczew został wykupiony od Brandenburgii przez Krzyżaków Heinricha von Plötzke, mimo że początkowe roszczenia Brandenburgii do tego regionu były wątpliwe. Mieszczanie zostali wysiedleni przez Krzyżaków, a organizacja miejska przestała istnieć na ponad pół wieku. Odbudowano go w latach 1364-1384, a Winrich von Kniprode nadał mu prawo chełmińskie. Po polskim zwycięstwie w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. miasto zostało na krótko odbite przez Polskę. W 1434 r. miasto zostało spalone przez husytów. W 1440 r. miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, sprzeciwiającego się panowaniu Zakonu Krzyżackiego. W 1457 roku, podczas wojny trzynastoletniej, czescy najemnicy w służbie zakonu sprzedali Tczew Polsce w zamian za spadki. Drugi pokój toruński (1466) potwierdził przyłączenie Tczewa do Polski. Stał się siedzibą powiatu w województwie pomorskim w nowo utworzonej polskiej prowincji Prus Królewskich, wkrótce również wchodzącej w skład Wielkopolskiej Prowincji Korony Polskiej. W okresie reformacji protestanckiej większość mieszkańców miasta przeszła na luteranizm. W 1626 r. został zajęty przez króla Szwecji Gustawa II Adolfa, który zbudował most pontonowy przez Wisłę i rozbił obóz po południowej stronie miasta. Po wojnie Tczew był dwukrotnie odwiedzany przez króla polskiego Władysława IV Wazę, w latach 1634/1635 i 1636. Mimo że był odbudowywany, ucierpiał w czasie wojen polsko-szwedzkich. W pobliskiej bitwie 2 września 1657 Polacy zostali pokonani przez połączone oddziały brandenbursko-szwedzkie pod dowództwem generała Jozjasza II hrabiego Waldeck-Wildungen. Region został włączony do Rzeczypospolitej przez Królestwo Prus podczas I rozbioru Polski w 1772 roku. Tczew jako Dirschau, wszedł w skład nowo utworzonej Prowincji Prus Zachodnich. W czasie wojen napoleońskich i walk narodowowyzwoleńczych miasto zostało zdobyte przez wojska polskie generała Jana Henryka Dąbrowskiego w 1807 roku, a w 1815 ponownie stało się pruskie. W 1818 roku Prusacy zlikwidowali klasztor Dominikanów. Wraz z zjednoczeniem Niemiec miasto weszło w 1871 r. w skład Cesarstwa Niemieckiego, a od 1887 r. było stolicą dystryktu Dirschau w prowincji Prus Zachodnich. Miasto szybko się rozwijało w XIX wieku, po otwarciu linii Pruskiej Kolei Wschodniej łączącej Berlin z Królewcem, której ważną częścią był most na Wiśle pod Dirschau. Pod panowaniem niemieckim ludność polska cierpiała z powodu przymusowej germanizacji; na przykład Polakom odmawiano polskich szkół i odmawiano nauczania dzieci języka niemieckiego. Niemiecki urzędnik Heinrich Mettenmeyer napisał, że mianowani przez Niemców nauczyciele byli traktowani z najwyższą pogardą przez polskie dzieci i ich rodziców. Miasto pozostawało ośrodkiem polskiego ruchu oporu, a Polacy zakładali różne organizacje, m.in. Bank Ludowy („Bank Ludowy”). Według spisu z 1910 r. Dirschau liczyło 16 894 mieszkańców, z czego 15 492 (91,7%) stanowili Niemcy, a 1397 (8,3%) Polacy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. miejscowi Polacy utworzyli Radę Ludową przygotowującą do reintegracji z Polską. Po I wojnie światowej w wyniku traktatu wersalskiego Tczew wszedł w skład tzw. Korytarza Polskiego i został włączony do odrodzonego państwa polskiego. Oficjalne przekazanie nastąpiło 10 stycznia 1920 r., a 30 stycznia do miasta przybył polski generał Józef Haller ze swoimi oddziałami. Miasto stało się ośrodkiem działalności kulturalnej mniejszości niemieckiej w Polsce, utworzono niemieckojęzyczną szkołę i teatr. Mniejszość niemiecką reprezentował poseł okręgowy na Sejm RP. W tym okresie udział Niemców w mieście drastycznie spadł z ponad 90% w 1910 r. do ok. 9% w 1939 r. W 1921 r. Tczew liczył 16 250 mieszkańców, z czego 4600 (28,3%) stanowili Niemcy.

Legenda: W kartuszu tytułowym na NE
Kartusz: Na NE tytułowy ozdobiony laurami, sztandarami, lufami armatnimi, postaciami alegorycznymi i fanfarami
Ramka: Wałek gruby z barokowym zdobieniem, laurami i szarfami
Sygnatura: Na S: „Lapointe S.”
Format: 285×385

Nr katalogu CRP: No-82-XXXX-1

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)