53. Profpectus oppidi SACROZIN ubi ¦…

Miedzioryt czarno-biały

No: 53

Zakroczym. Rycina obrazuje przejście przez Wisłę wojsk szwedzkich i wojsk Rakoczego przez most pontonowy pod Zakroczymiem. Szwedzi pod dowództwem marszałka Stenbocka, Węgrzy pod dowództwem Rakoczego, Kozacy prowadzeni przez Antona Zdanowicza. Sforsowanie rzeki 3-6 (13-16) marca 1657 r. Rozbudowany pejzaż i mocno urozmaicony sztafaż (jeźdźcy, piesi, wozy, konie itp.) zbliżają rycinę do obrazu rodzajowego. Widzimy małe miasto, słabe, rozrzucone na wzgórzach. Pewne części są otoczone palisadą obronną. Wojskom Adolfa Jana i Douglasa sprawiały kłopoty chorągwie litewskie, które krążyły, by utrzymać komunikację między oblegającymi od dwóch miesięcy Tykocin siłami pułkownika Samuela Oskierki a stojącą pod Warszawą armią. W tym samym okresie Karol Gustaw po zakończonym spotkaniu z elektorem w Pasłęku ruszył na Łasin, a stąd na Brodnicę. Po kilkudniowym odpoczynku w Brodnicy król szwedzki ruszył dalej i 4 lipca dotarł do Bryńska, gdzie doszła go wieść o kapitulacji Warszawy. Pomimo toczącej się już wtedy wojny rosyjsko-szwedzkiej Karol Gustaw postanowił zebrać możliwie największe sił i po połączeniu się z armią brandenburską Fryderyka Wilhelma odzyskać Warszawę. Ruszył więc przez Kuczbork do Szreńska, gdzie przeprowadził przegląd szwedzkiej jazdy. Następnie dotarł 7 lipca do Płońska i 8 lipca znalazł się w Nowym Dworze Mazowieckim, gdzie dołączył do stacjonujących tam sił księcia Jana Adolfa. Adolf Jan po upadku Warszawy obawiał się ataku przeważających sił polsko-litewskich i z tego powodu postanowił rozebrać mosty na Wiśle i Narwi. Okazało się jednak wkrótce, że wezbrane wody obu rzek same dokonały zniszczenia obu przepraw – padające od 2 lipca ulewne deszcze sprawiły, że 9 lipca zerwane zostały przeprawy łodziowe wybudowane przez Szwedów pod Zakroczymiem i Nowym Dworem. Zniszczeniu uległ również most pod Warszawą, co zniechęciło Jana Kazimierza do dwustronnego uderzenia na Szwedów – część wojsk idąca lewym brzegiem Wisły miała uderzyć na umocnienia pod Zakroczymiem, podczas gdy reszta idąc prawym brzegiem miała sforsować Narew i zaatakować obóz Adolfa Jana. Nie tylko zniszczone przeprawy, ale również trwające wciąż ulewne deszcze w znacznej mierze zniechęcały obie armie do podjęcia bardziej energicznych działań. Ostatecznie plan polsko-litewskiego ataku na obozy szwedzkie pod Modlinem i Pomiechowem uniemożliwiło przybycie wojsk Karola Gustawa. Na wieść o pojawieniu się znacznej grupy szwedzkiej ruszył w kierunku Zakroczymia sam Jan Kazimierz, biorąc ze sobą stojące dotąd bezczynnie pułki jazdy koronnej. Szwedzka rajtaria zdążyła się wycofać, a król Polski zrezygnował z pościgu, gdyż nie mając przy sobie artylerii, nie mógł opanować przedmościa pod Kazuniem

Adolphus Johannes

ani tym bardziej dobrze umocnionego obozu Adolfa Jana. Z tego powodu Jan Kazimierz wrócił spod Zakroczymia do Warszawy, gdzie 11 lipca, po dwutygodniowej podróży, przybyła królowa Ludwika Maria, zatrzymując się w Pałacu Ujazdowskim. Tego samego dnia elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm wysłał do Jana Kazimierza pismo z wypowiedzeniem wojny.  Intensywne działania dywizji Czarnieckiego zmusiły 25 sierpnia stojące koło Łowicza główne siły szwedzko-brandenburskie do odwrotu na północ. Armia szwedzka ruszyła w kierunku Zakroczymia, a stąd po przeprawieniu się przez Wisłę na Gdańsk, natomiast Brandenburczycy w kierunku Królewca. Szwedzi 1 września wycofali się z Warszawy – przez dłuższy czas nie była obsadzona przez żadne wojska.  Gdy Karol Gustaw maszerował do Danii, w Polsce armia siedmiogrodzka wspólnie ze szwedzką armią Stenbocka przeprawiła się przez Wisłę pod Zakroczymiem i po słabym oporze 17 czerwca zdobyła Warszawę. Warszawa po raz trzeci w tej wojnie znalazła się pod obcą okupacją.

Legenda: W kartuszu tytułowym w ozdobnej, owalnej ramie (laurowy liść), górą panoplia,
Kartusz: Tytułowy na N: zdobiony laurami, sztandarami, bronią, tarcza z herbem Szwecji
Ramka: Wałek ozdobny gruby, liścia laurowe, kwiaty
Sygnatura: W kartuszu tytułowym: Na SE: E. Dahlbergh delineavit, Na SE: I. Perelle sculp.
Format: 252×635

Nr katalogu CRP: No-53-3137

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)