51b. Prospectus Oppidi ¦ SAVICHOST. ¦…

Miedzioryt czarno-biały

No: 51

Zawichost. Rakoczy ze swymi wojskami forsuje Wisłę pod Zawichostem, 8-12 (18-22) kwietnia 1657 r. Pejzaż i zwarte grupy wojsk czynią z ryciny malowniczy, pełen życia obraz. Miasto, położone na wysokim brzegu Wisły, otwarte. Wisła płynie dwoma ramionami, tworząc na środku wyspę, na której stoi okazały zamek gotycki w ruinie. Część wojska przechodzi płytką część Wisły na koniach w bród. Głęboki nurt – po moście, którego przyczółków strzegą działa i szańce szwedzkie. Wojska Rakoczego studiowane z natury, dalekie od schematyzmu. Różnią się znacznie nie tylko od wojsk szwedzkich, ale także od polskich: wyglądem (brody), strojem, orężem, znakami wojskowymi, nawet typem siodła. Rycina wykonana kreską, światłocieniowa. Karol Gustaw przecenił jednak swój sukces, gdyż rozproszone w bitwie polskie oddziały już po kilku dniach zdołały się zebrać, dzięki czemu Czarniecki był równie groźny, jak przed bitwą. Zatem pomimo zwycięstwa pod Gołębiem sytuacja armii króla szwedzkiego wciąż się pogarszała. Widząc to oraz martwiąc się z powodu nadchodzących wojsk Sapiehy, Karol Gustaw 22 lutego posłał do Fryderyka Wilhelma kolejne pismo, w którym do poprzedniej propozycji dodał województwo sieradzkie i ziemię wieluńską. Wysłał także listy z propozycją przymierza do starszyzny kozackiej i Bohdana Chmielnickiego. W tym samym okresie, w nocy z 23 na 24 lutego na Mazowszu, kilka tysięcy wojsk kwarcianych dowodzonych przez chorążego koronnego Aleksander Koniecpolski (1620–1659) Aleksandra Koniecpolskiego porzuciło służbę u Szwedów i pomaszerowało na południe by dołączyć do Czarnieckiego. Wojska te na początku marca dotarły do Lwowa. Jednocześnie Lubomirski zebrał duże siły pod Łańcutem, w tym wielu chłopów, którym obiecał nagrodę i zwolnienie z pańszczyzny. Pojawienie się wojska koronnego na ziemi sandomierskiej zaktywizowało miejscowe społeczeństwo, przez co szlachta województwa sandomierskiego utworzyła konfederację i uchwaliła zwołanie pospolitego ruszenia oraz pobór rekrutów łanowych i dymowych. Ponadto po zdobyciu słabo umocnionych zamków opanowano przeprawy wiślane pod Zawichostem i Solcem. Dzięki tym poczynaniom wkrótce do walki ze Szwedami ruszyły z Sandomierszczyzny tysiące pospolitego ruszenia i chłopskich rekrutów. Ze względu na całkowite spustoszenie lewobrzeżnej Sandomierszczyzny połączona armia szwedzko-siedmiogrodzko-kozacka postanowiła przeprawić się na prawy brzeg Wisły. Wojska szwedzkie miały przeprawić się pod Zawichostem, natomiast wojska siedmiogrodzkie i zaporoskie pod Kazimierzem. Celem połączonych sił było zdobycie Lublina i rozbicie znajdujących się w jego okolicy wojsk hetmanów koronnych oraz armii litewskiej Sapiehy. Po zniszczeniu głównych sił Rzeczypospolitej sprzymierzeni mieli zdobyć Zamość i Brześć Litewski. Ponieważ wojska siedmiogrodzko-kozackie nie zdołały zbudować mostu, przeprawiły się w dniach 18–22 kwietnia razem z siłami Karola Gustawa pod Zawichostem. Na prawym brzegu Wisły połączona armia ruszył przeciwko wojskom polsko-litewskim. Rozpoczął się kilkutygodniowy pościg, który pokazał, że wojska Rzeczypospolitej są bardziej ruchliwe od swych przeciwników i potrafiły skutecznie uniknąć decydującej bitwy. Zmęczona długim pościgiem armia szwedzko-siedmiogrodzko-kozacka stanęła pod Brześciem Litewskim, który poddał się 13 maja niemal bez walki. Był to jedyny znaczący sukces sojuszniczej armii od momentu połączenia. Stenbock opuścił armię Rakoczego 22 czerwca pod Błoniem i ruszył na Szczecin. W drodze nękany był wciąż przez dywizję Czarnieckiego. W końcu czerwca Szwedzi całkowicie ewakuowali się z Łowicza, uwalniając miasto i okolice od okupacji. Natomiast armia siedmiogrodzko-kozacka, idąc na południe lewym brzegiem Wisły, dotarła do Sandomierza 29 czerwca, po czym zawróciła w kierunku Zawichostu, przeprawiła się przez Wisłę i skierowała na Zamość. Sytuacja osamotnionej armii Rakoczego stawała się coraz bardziej dramatyczna, a sam książę zwracał się kilkakrotnie do Polaków z propozycją rozejmu, nie otrzymując żadnej odpowiedzi. W tej sytuacji postanowił wyrwać się z opresji i skierować swą armię najkrótszą drogą do granicy siedmiogrodzkiej.

Legenda: W kartuszu tytułowym na N
Kartusz: Kartusz z puttami, godła, panoplie.
Ramka: Wałek ozdobny
Sygnatura: W kartuszu tytułowym: E. I. Dahlbergh. Supr: Castr: metat: delin..
Format:            285×340

Nr katalogu CRP: No-51-XXXX-1

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)