48-Na. Urbs PIOTRICOVIA a S. R.…

Miedzioryt kolorowany

No: 48 (N)

Widok Piotrkowa Trybunalskiego, północna część sztychu nr 48. Rycina przedstawia panoramę miasta Piotrkowa, zajętego przez Karola Gustawa 23 marca (2 kwietnia) 1657 r. Na pierwszym planie sztafaż z żołnierzem szwedzkim na koniu oraz rola z planem miasta. Rycina na S. przedstawia widok zamku w Janowcu zajętego przez Szwedów 7 (17) lutego 1656 r., Tyt. z kartuszy. Piotrków wszedł w skład Rzeczypospolitej w 1569 r. Po przeniesieniu siedziby sejmu do Warszawy miasto stało się siedzibą najwyższego sądu polskiego, Trybunału Koronnego, a procesy odbywały się tam w latach 1578–1793; najwyższy dwór litewski odbył się w Grodnie. Ludność żydowska Piotrkowa została wysiedlona w 1578 r., a powrót pozwolono dopiero sto lat później. W 1684 r. miasto stało się stacją pocztową. Około 1705 r. w okolice miasta przybyli osadnicy niemieccy (często Szwabowie), którzy zakładali wsie; w dużej mierze zachowały swoje obyczaje i język aż do 1945 roku. O ile znaczenie Piotrkowa w życiu politycznym kraju przyczyniło się do jego rozwoju w XVI wieku, o tyle w XVII i XVIII w. miasto podupadło na skutek pożarów, epidemii, wojen z Szwecja i wreszcie rozbiory Polski. W XVIII w. przez miasto przebiegała jedna z dwóch głównych tras łączących Warszawę i Drezno, którą często podróżowali królowie August II Mocny i August III. Pierwsza oficjalna inwentaryzacja ważnych budowli w Polsce, Ogólny obraz przyrody w Królestwie Polskim, prowadzona przez Kazimierza Stronczyńskiego w latach 1844–55, opisuje Wielką Synagogę Piotrkowską jako jeden z najbardziej znaczących architektonicznie obiektów w Polsce. W 1793 r. Królestwo Prus zaanektowało miasto w ramach II rozbioru Polski i administrowało nim w ramach Prowincji Prus Południowych. W czasie wojen napoleońskich Piotrków znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego (1807–15) i był siedzibą powiatu w departamencie kaliskim. Po klęsce Napoleona w 1815 Piotrków znalazł się w granicach Królestwa Polskiego, marionetkowego państwa Imperium Rosyjskiego. Wraz z wybudowaniem w 1846 r. kolei warszawsko-wiedeńskiej nastąpił nieznaczny wzrost rozwoju gospodarczego i przemysłowego Piotrkowa. W styczniu 1863 wybuchło polskie powstanie styczniowe. Wśród miejscowych polskich powstańców było wielu młodych ludzi i Polaków wcielonych do armii rosyjskiej, którzy stacjonowali w mieście. Rosjanie utworzyli w Piotrkowie więzienie dla schwytanych powstańców. Tysiące Polaków przeszło przez więzienie, poddawano biczowaniu i torturom, a następnie deportowano do Cytadeli Warszawskiej lub na Syberię lub stracono w Piotrkowie. Dwóch powstańców chcąc uciec przed torturami popełniło samobójstwo wyskakując z okien więzienia. Za karę za wspieranie powstania Rosjanie w 1864 r. zlikwidowali klasztor bernardynów, a ostatnich zakonników bernardynów wygnano w 1867 r. W 1867 r. władze rosyjskie utworzyły gubernię piotrkowską, w skład której wchodziły Łódź, Częstochowa i pola węglowe Dąbrowy Górniczej i Sosnowiec. Według rosyjskiego spisu powszechnego z 1897 r. na 30 800 mieszkańców 9,5 tys. stanowili Żydzi (ok. 31%). Do 1914 r. prowincja miała najlepiej rozwinięty przemysł w całej Kongresówce. Wielu Polaków demonstrowało i strajkowało podczas rewolucji rosyjskiej 1905 r. W czasie I wojny światowej Piotrków został zajęty przez Austro-Węgry. W latach 1915–16 był ośrodkiem polskiej działalności patriotycznej. Miasto było siedzibą Oddziału Wojskowego Komitetu Narodowego oraz siedzibą Legionów Polskich, czyli ochotniczych oddziałów zorganizowanych przez Józefa Piłsudskiego, Władysława Sikorskiego i innych do walki z Rosją. Piotrków stał się częścią odzyskanej niepodległej Polski w 1918 roku, po klęsce państw centralnych w wojnie. W okresie międzywojennym Piotrków był stolicą powiatu piotrkowskiego w województwie łódzkim i stracił swoje dotychczasowe znaczenie. W 1922 r. stary klasztor przywrócono bernardynom. W 1938 r. miasto liczyło 51 000 mieszkańców, w tym 25 000 Żydów i 1500 Niemców. Miasto posiadało dużą osadę żydowską, a do czasu Holokaustu prężnie działała drukarnia i wydawnictwa hebrajskie.

Legenda: brak, na części N na NE rola z planem miasta, na części S na SW na ozdobnej draperii plan zamku
Kartusz: Dwa kartusze tytułowe ozdobione laurami
Ramka: Wałek ozdobny z laurami
Sygnatura: brak
Format: 143×340

Nr katalogu CRP: No-48-3132-5

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)