47a. Urbs Brielzie in Cuiauia ¦…

Oppidum et Caftrum Pinfchou ¦ à S.R.M. SVECIE occupatum. d.30. ¦ martij Anno 1657.

Miedzioryt czarno-biały

No: 47

Brześć Kujawski. Sztych w jednej ramie z Pińczowem. Miasto znaczne, słabo obronne. Na pierwszym planie interesujący pejzaż i sztafaż wojskowy. W kartuszu podano: „miasto Brześć na Kujawach za nadejściem sił króla szwedzkiego uwolnione od oblężenia polskiego dn. 14 marca 1657 r.” Pińczów, miasto i zamek. W kartuszu podano: „miasto i zamek zajęte przez króla szwedzkiego 30 marca 1657 r.” Ryciny obu miast (Pińczowa i Brześcia) skomponowane są według podobnych zasad. Rysowane starannie obrazują nam miasta wcale znaczne, ale słabo bronione. Częściowo murem starego typu, lecz przede wszystkim palisadą drewnianą i nieco warunkami naturalnymi, jak wzniesienie terenu w Pińczowie i rozległe bagnisko pod murami Brześcia. Wyniosły, częściowo gotycki zamek pińczowski, stanowiący oddzielny punkt obronny, oglądamy tutaj od strony miasta. Panoramy miast z czasów potopu szwedzkiego na wspólnym arkuszu: na N – Brześć Kujawski – Urbs Briestze in Cuiavia…; na S – Pińczów – Oppidum et Castrum Pinschou… Najwcześniejsze ślady Brześcia Kujawskiego sięgają osadnictwa neolitycznego, ale dopiero w XIII w. obszar ten zyskał na znaczeniu, gdyż był to miejsce warowni będącej siedzibą książąt kujawskich. Brześć był częścią rozdrobnionej, rządzonej przez Piastów Polski, początkowo znajdował się w Księstwie Mazowieckim, od 1236 w Księstwie Kujawskim, a od 1267 był stolicą małego księstwa o tej samej nazwie i siedzibą jego księcia Władysława Łokietka -high, który później zjednoczył większość polskich księstw i został koronowany na króla Polski w 1320 r. Brześć otrzymał prawa miejskie od księcia Kazimierza I kujawskiego przed 1250 r., a różne przywileje nadał mu Władysław Łokietek w latach 1292, 1295 i 1297. Najstarsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z 23 kwietnia 1228 r. w Brześciu odbyła się uroczystość nadania ziemi Zakonowi Krzyżackiemu przez Konrada I Mazowieckiego. Była to umowa tymczasowa, która obejmowała cztery wsie i Zamek Dybów. Jednak związek szybko się pogorszył, pozostawiając znaczący wpływ na mieszkańców Brześcia i okolicznych ziem. 10 lutego 1321 r. w Brześciu ogłoszono werdykt papieski nakazujący Krzyżakom powrót do Polski nadmorskiego Pomorza Gdańskiego, który zaanektowali i okupowali od 1308 r. Krzyżacy odrzucili werdykt i w 1332 r. Wojna polsko-krzyżacka, również najechał i zajął Brześć, który został przywrócony Polsce na mocy traktatu kaliskiego (1343). Mimo to Brześć przez blisko 100 lat pozostawał pod groźbą najazdów, które zdarzały się kilkakrotnie, nawet po polskim zwycięstwie w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. Przez cały okres wojen polsko-krzyżackich królowie polscy często Odwiedzali miasto zarówno podczas walk, jak i rozmów pokojowych. Wojna polsko-krzyżacka w latach 1431–1435 zakończyła się podpisaniem pokoju brzeskiego. Wojna trzynastoletnia, najdłuższa z wojen polsko-krzyżackich, nie toczyła się w regionie, jednak król Kazimierz IV Jagiellończyk często przebywał w tym czasie w mieście. Od XIV w. Brześć był miastem królewskim Korony Polskiej i stolicą województwa brzeskiego, które po unii lubelskiej (1569) przemianowano na województwo brzesko-kujawskie. Król Kazimierz III Wielki rozbudował w XIV wieku zamek królewski w Brześciu. W 1496 r. Brześć został wyznaczony na siedzibę sejmiku wojewódzkiego (sejmiku wojewódzkiego).[4] Różni królowie polscy nadawali miastu liczne przywileje w latach 1361, 1410, 1504, 1556, 1557, 1576, 1582, 1593, 1596, 1681, 1720, 1781, 1782, 1787 i 1793, a w Brześciu król Kazimierz III Wielki nadał prawa miejskie pobliskiej Bydgoszczy w 1346 r. Brześć był ważnym i prężnie rozwijającym się miastem, a w XVI i XVII w. był ośrodkiem handlu zbożem, podupadł jednak po najazdach szwedzkich w latach 1655–1660 i 1701– 1706. 23 kwietnia 1782 r. król Stanisław August Poniatowski wydał przywilej dla ludności żydowskiej miasta, zezwalający na budowę domów przy ulicy specjalnie dla wyznania mojżeszowego. W 1793 r. miasto zostało zaanektowane przez Prusy podczas II rozbioru Polski, od 1807 r. weszło we władanie krótkotrwałe Księstwo Warszawskie, a w 1815 r. weszło w skład tzw. Kongresówki, wkrótce przymusowo włączonej do Cesarstwa Rosyjskiego. Został przywrócony Polsce po odzyskaniu przez kraj niepodległości w 1918 roku. Podczas niemieckiej inwazji na Polskę, która rozpoczęła II wojnę światową, we wrześniu 1939 roku miasto zostało szybko opanowane przez Wehrmacht, a następnie pod okupacją niemiecką przemianowano je na Brześć Kujawski (1939-1942). W lutym 1940 roku Niemcy wypędzili 300 Polaków, właścicieli większych i lepszych domów, które następnie w ramach polityki Lebensraum przekazano niemieckim kolonistom, a Polaków wywieziono pociągami towarowymi do Generalnego Gubernatorstwa. Miejscowy polski proboszcz Stefan Kuliński został aresztowany przez Niemców w 1941 r., deportowany do obozu koncentracyjnego w Dachau, a następnie zamordowany w komorze gazowej w Hartheim Euthanasia Center w 1942 r. Mimo to w mieście działał polski podziemny ruch oporu. W XII wieku na terenie obecnego Pińczowa znajdował się kamieniołom. Górnicy pracujący przy kamieniołomie prawdopodobnie rezydowali w grodzie, który został zniszczony w 1241 r. podczas najazdu mongolskiego na Polskę. W pierwszej połowie XIV wieku w miejscu dawnego grodu wzniesiono gotycki zamek. U podnóża zamku pojawiła się osada, początkowo nazywana Piedziców, Pandziczów i (1470) Piandzyczów. Nazwa Pińczów używana jest od XVI wieku i nie wiadomo, kto był pierwszym właścicielem osady. W 1424 r. należał do możnego rodu Oleśnickich, który zbudował tu swoją rezydencję i ufundował opactwo paulinów (1449). 21 września 1428 r. w Lublinie król Władysław II Jagiełło nadał Pińczowowi prawa miejskie. W połowie XVI w. Pińczów stał się jednym z głównych ośrodków reformacji protestanckiej w Małopolsce. Kalwiński szlachcic Mikołaj Oleśnicki wypędził w 1550 r. katolickich mnichów pińczowskich za namową byłego włoskiego księdza Francesco Stancaro, tworząc ośrodek kalwiński, w którym w latach 1550–1563 odbywały się synody pińczowskie. Pińczów bywa nazywany sarmackimi Atenami ze względu na związek z założoną przez Francesco Lismanino Akademią Kalwińską, do której zapraszano m.in. francuskiego gramatyka Pierre’a Statoriusa. W mieście trwała sześcioletnia praca 1558–1563 dla tłumaczy Biblii Brzeskiej, dlatego też bywa nazywana Biblią Pińczowską. W 1586 r. miasto nabył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który zainicjował program kontrreformacji. Do Pińczowa wrócili Paulini, a pod koniec XVI wieku Myszkowscy odrestaurowali zamek, zamieniając go na swoją rezydencję. W 1592 r. Zygmunt Myszkowski założył miasto Mirów, które w 1612 r. zostało wchłonięte przez Pińczów. Miasto posiadało mur obronny z czterema bramami oraz szereg zagranicznych rzemieślników z Włoch, Szkocji, Niemiec i Francji. W 1657 r. Pińczów został zniszczony przez żołnierzy szwedzkich (zob. Potop), a w czasie Wielkiej Wojny Północnej miasto ponownie zajęli Szwedzi; Po bitwie pod Kliszowem przez jakiś czas przebywał tu król szwedzki Karol XII. Pod koniec XVIII w. Pińczów został zakupiony przez ród Wielopolskich, a po rozbiorach został wcielony do cesarstwa habsburskiego (1795). W 1815 r. Pińczów znalazł się w kontrolowanej przez Rosję Kongresówce. W latach 20. XIX w. miasto liczyło około 4000 mieszkańców, a w 1867 r. Rosjanie utworzyli powiat pińczowski. W II RP Pińczów należał do województwa kieleckiego. Na początku lat dwudziestych w mieście mieścił się 2. Pułk Piechoty Legionów, który później został przeniesiony do Sandomierza. Pińczów został zniszczony przez Niemców we wrześniu 1939 r. podczas najazdu na Polskę, a prawie wszyscy Żydzi, którzy stanowili około 70% mieszkańców miasta, zostali zabici lub wysłani do obozów zagłady. Większość pińczowskich Żydów została zamordowana w obozie zagłady Treblinka. Zniszczony został również cmentarz żydowski. Część pińczowskich Żydów przeżyła Zagładę, ukrywając się w okolicznych lasach. Niektóre, choć nieliczne, były ukrywane przez polskich rolników do końca wojny. Rzeczpospolita Pińczowska była krótkotrwałym powstaniem polskim, które wybuchło w lipcu – sierpniu 1944 r. Jednostki Armii Krajowej i innych organizacji podziemnych zdołały zepchnąć Niemców z obszaru około 1000 km², który rozciągał się od Pińczowa do Działoszyc, a z Nowego Korczyna do Nowego Brzeska. Ruch oporu był tutaj bardzo aktywny; doszło do dwóch ataków na miejscowe więzienie gestapo, w których uwolniono setki Polaków. Do atrakcji miasta należy XVIII-wieczny pałac Wielkopolskich, kilka kościołów i klasztorów (niektóre z XV wieku), renesansowa kaplica św. Anny, niedawno odrestaurowana synagoga oraz ruiny XIII-wiecznego zamku. Zespół dawnego klasztoru paulinów, ufundowany w 1449 r. przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, znajduje się na pińczowskim rynku. Obecnie mieści się w nim muzeum regionalne, dom kultury i kino. W pińczowskiej powiecie mirowskim znajdował się również klasztor franciszkanów, ufundowany w 1587 r. przez biskupa Piotra Myszkowskiego. W Mirowie znajduje się dom, w którym niegdyś mieściła się drukarnia kalwińska. Obecnie mieści się tu oddział Archiwum Państwowego.

Legenda: brak
Kartusz Dwa kartusze tytułowe ozdobione laurami i sztandarami
Ramka: Wałek ozdobny
Sygnatura: brak
Format: 285×340

Nr katalogu CRP: No-47-3131-2

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)