47-N. Urbs Brielzie in Cuiauia ¦…

Miedzioryt kolorowany

No: 47 (N)

Brześć Kujawski – północna część podwójnego sztychu nr 47. Miasto znaczne, słabo obronne. Na pierwszym planie interesujący pejzaż i sztafaż wojskowy. W kartuszu podano: „miasto Brześć na Kujawach za nadejściem sił króla szwedzkiego uwolnione od oblężenia polskiego dn. 14 marca 1657 r.” Pińczów, miasto i zamek. W kartuszu podano: „miasto i zamek zajęte przez króla szwedzkiego 30 marca 1657 r.” Ryciny obu miast (Pińczowa i Brześcia) skomponowane są według podobnych zasad. Rysowane starannie obrazują nam miasta wcale znaczne, ale słabo bronione. Częściowo murem starego typu, lecz przede wszystkim palisadą drewnianą i nieco warunkami naturalnymi, jak wzniesienie terenu w Pińczowie i rozległe bagnisko pod murami Brześcia. Wyniosły, częściowo gotycki zamek pińczowski, stanowiący oddzielny punkt obronny, oglądamy tutaj od strony miasta. Panoramy miast z czasów potopu szwedzkiego na wspólnym arkuszu: na N – Brześć Kujawski – Urbs Briestze in Cuiavia…; Najwcześniejsze ślady Brześcia Kujawskiego sięgają osadnictwa neolitycznego, ale dopiero w XIII w. obszar ten zyskał na znaczeniu, gdyż był to miejsce warowni będącej siedzibą książąt kujawskich. Brześć był częścią rozdrobnionej, rządzonej przez Piastów Polski, początkowo znajdował się w Księstwie Mazowieckim, od 1236 w Księstwie Kujawskim, a od 1267 był stolicą małego księstwa o tej samej nazwie i siedzibą jego księcia Władysława Łokietka -high, który później zjednoczył większość polskich księstw i został koronowany na króla Polski w 1320 r. Brześć otrzymał prawa miejskie od księcia Kazimierza I kujawskiego przed 1250 r., a różne przywileje nadał mu Władysław Łokietek w latach 1292, 1295 i 1297. Najstarsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z 23 kwietnia 1228 r. w Brześciu odbyła się uroczystość nadania ziemi Zakonowi Krzyżackiemu przez Konrada I Mazowieckiego. Była to umowa tymczasowa, która obejmowała cztery wsie i Zamek Dybów. Jednak związek szybko się pogorszył, pozostawiając znaczący wpływ na mieszkańców Brześcia i okolicznych ziem. 10 lutego 1321 r. w Brześciu ogłoszono werdykt papieski nakazujący Krzyżakom powrót do Polski nadmorskiego Pomorza Gdańskiego, który zaanektowali i okupowali od 1308 r. Krzyżacy odrzucili werdykt i w 1332 r. Wojna polsko-krzyżacka, również najechał i zajął Brześć, który został przywrócony Polsce na mocy traktatu kaliskiego (1343). Mimo to Brześć przez blisko 100 lat pozostawał pod groźbą najazdów, które zdarzały się kilkakrotnie, nawet po polskim zwycięstwie w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. Przez cały okres wojen polsko-krzyżackich królowie polscy często Odwiedzali miasto zarówno podczas walk, jak i rozmów pokojowych. Wojna polsko-krzyżacka w latach 1431–1435 zakończyła się podpisaniem pokoju brzeskiego. Wojna trzynastoletnia, najdłuższa z wojen polsko-krzyżackich, nie toczyła się w regionie, jednak król Kazimierz IV Jagiellończyk często przebywał w tym czasie w mieście. Od XIV w. Brześć był miastem królewskim Korony Polskiej i stolicą województwa brzeskiego, które po unii lubelskiej (1569) przemianowano na województwo brzesko-kujawskie. Król Kazimierz III Wielki rozbudował w XIV wieku zamek królewski w Brześciu. W 1496 r. Brześć został wyznaczony na siedzibę sejmiku wojewódzkiego (sejmiku wojewódzkiego). Różni królowie polscy nadawali miastu liczne przywileje w latach 1361, 1410, 1504, 1556, 1557, 1576, 1582, 1593, 1596, 1681, 1720, 1781, 1782, 1787 i 1793, a w Brześciu król Kazimierz III Wielki nadał prawa miejskie pobliskiej Bydgoszczy w 1346 r. Brześć był ważnym i prężnie rozwijającym się miastem, a w XVI i XVII w. był ośrodkiem handlu zbożem, podupadł jednak po najazdach szwedzkich w latach 1655–1660 i 1701– 1706. 23 kwietnia 1782 r. król Stanisław August Poniatowski wydał przywilej dla ludności żydowskiej miasta, zezwalający na budowę domów przy ulicy specjalnie dla wyznania mojżeszowego. W 1793 r. miasto zostało zaanektowane przez Prusy podczas II rozbioru Polski, od 1807 r. weszło we władanie krótkotrwałe Księstwo Warszawskie, a w 1815 r. weszło w skład tzw. Kongresówki, wkrótce przymusowo włączonej do Cesarstwa Rosyjskiego. Został przywrócony Polsce po odzyskaniu przez kraj niepodległości w 1918 roku. Podczas niemieckiej inwazji na Polskę, która rozpoczęła II wojnę światową, we wrześniu 1939 roku miasto zostało szybko opanowane przez Wehrmacht, a następnie pod okupacją niemiecką przemianowano je na Brześć Kujawski (1939-1942). W lutym 1940 roku Niemcy wypędzili 300 Polaków, właścicieli większych i lepszych domów, które następnie w ramach polityki Lebensraum przekazano niemieckim kolonistom, a Polaków wywieziono pociągami towarowymi do Generalnego Gubernatorstwa. Miejscowy polski proboszcz Stefan Kuliński został aresztowany przez Niemców w 1941 r., deportowany do obozu koncentracyjnego w Dachau, a następnie zamordowany w komorze gazowej w Hartheim Euthanasia Center w 1942 r. Mimo to w mieście działał polski podziemny ruch oporu.

Legenda: brak
Kartusz: Dwa kartusze tytułowe ozdobione laurami i sztandarami
Ramka: Wałek ozdobny
Sygnatura: brak
Format: 143×340

Nr katalogu CRP: No-47-3131-3

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)