46. (63) Tabula Geographica ¦ ostendens…

Na SE kartusz z legendą:

Explicatio ¦ Literarum. ¦  A. Equitum aliquet turmæ quibus Generalis Excubiar ¦ Pref. Boddeker munimentum Fridriciudda claudere incepit ¦ 23 Aug. B. Earundem Statio nocturna. C. Static Exercit. Sued. cm S. R. M. ¦ Friderichuddam d. 25. et 26. Aug. Torment. oppugn:iubent. D. Suggget et acceß: ¦  Suecor. in colle Patibulari unde Fridericiudda tormentis quaßata fuit d. 26. Aug. ¦ E. Cartra muniri cæpta d. 28. Aug. quorum directione Serenis. Rex Wirmaria ¦ abiens Excell: Dn. Wrangdio commiserat St. terunt autem illa usque ad 28. lan. 1658: ¦ F. Equitum accubantium stationer primariæ circum cafa vulge Corps de Gander. G. ¦ Equites vigilas arcum caftra parit. H. Danor. Equites Excubitores ante expugnationen ¦ Fridericiuddæ. I. Hic Bombus quem Granadam vulgo vecant 280. librari humo operiebatur ¦ habens serum affabre construdtam cui pileus alligat.’erat quem cum Equer Danur excubias ibi agens ¦ auferre vellet fragmets Bombi ipue et equus interiere. K. Quotidianæ equiti volitationes into indum ¦ formeti maioris ab Oppide in quib: Dani semper ad foßam ung repellebatur. L. Nara Suediæ post ¦ occupatione Fridericiuddæ per fretum Middelfartele sæpius hinc inde sine pericule commettes. ¦ M. Suggest Suecor ad defionem naviti. N. Suggest Danor ad impedidum trefitü navium ¦ Suedicar. O. Navigi Danicu tormentis aneis munitu ad agedas excubias à Suecis ¦ capti. P. Propugnaculum Succor in Infula Fiholm ad defenfione navis Stationariæ quod una ¦ cum navia Danis recuperabatur. Q. Navis Sualica Samfon Danica Grijp ciron litt. R. in:¦breuia agit & poftqua non procul ab Hongal naves aliquet mercatorias & piraticas c ¦  poutin Sinu Coldingensi litt. S. anchor figit vbi redud vulgo Redute erectus erat ¦ T. Pagna inter tree Suedios dsepte Danicas naves in vigilus Sti. Martini. U. ¦ Caftra Mareschal Andrew Billed A^o. 1643 à Dno ¦ Torflefonio poft biduana oppugnationem in Potestatem redacta. ¦ W. Hic 1500.quiter Dani Sub Brotrib Buchwaldis A^o. 1643. à Dno ¦ Tortenfonio fusi fugatiq. süt. X. Silva et viæ à Suecis ¦ præadusæ Y. Vadi et currbus per ¦ Sinum Welbyensem

Miedzioryt czarno-biały

No: 46 (63)

Sytuacja militarna w wojnie szwedzko-duńskiej 1657/58 wokół cieśniny Medelfahr Sund – dzisiaj Lillebaelt. Karol Gustaw zostawił Sohiaodde na Fionii i Friedrichsodde na Jutlandii. Na dole znajduje się obóz Szwedów w pobliżu Bredstrup. Poniżej po prawej kartusz z objaśnieniami od A do Y. Wojna duńsko-szwedzka 1657-1658 toczyła się między Danią a Szwecją i była częścią ogólnoeuropejskich zmagań w ramach II wojny północnej. Zaangażowanie w Polsce niemal całej szwedzkiej potęgi pod wodzą Karola Gustawa wydawało się królowi Danii Fryderykowi III dobrą okazją do odzyskania terytoriów utraconych w 1645 roku. Zebrany 5 marca 1657 roku parlament duński (Rigsdag) przyznał znaczące subsydia na mobilizację armii i inne  konieczne wydatki wojskowe.  Król Danii 2 maja uzyskał zgodę parlamentu na zaatakowanie szwedzkich posiadłości w Niemczech i 11 czerwca sygnował dokument usprawiedliwiający wybuch formalnie nigdy niewypowiedzianej wojny. W czerwcu, po zakończeniu przygotowań duński król zaatakował Skanię. Najazd ten nie był dla Szwedów zaskoczeniem, którzy już w poprzednim roku mieli świadomość zagrożenia ze strony Danii i dlatego od grudnia 1656 roku zaczęli ściągać oddziały z obszaru Polski. Sam Karol Gustaw już 20 maja 1657 roku zostawił pod Brześciem armię siedmiogrodzko-kozacką księcia Jerzego Rakoczego i udał się na północ. Gdy już wojna z Danią trwała, ruszył przez Brodnicę i Toruń do Prus, a następnie do Bydgoszczy. Karol Gustaw w końcu czerwca wyruszył z Bydgoszczy z częścią swych sił i 18 lipca, po przebyciu kilkuset kilometrów, wraz z armią liczącą 8000 zaprawionych w boju żołnierzy dotarł do Holsztynu. Wojsko, którym dowodził, choć niezbyt liczne, było świetnie wyekwipowane i wyszkolone. Od wielu lat szwedzka armia lądowa uchodziła w Europie za niepokonaną i niewielu ośmieliło się stawić Szwedom opór w otwartej bitwie. Po rozproszeniu duńskiej armii Karol Gustaw odzyskał księstwo Bremy i od południa wkroczył na Jutlandię. Po wkroczeniu na Jutlandię Szwedzi stanęli – 4 września 1657 – przed niedawno wzniesioną twierdzą Fredriksodde, leżącą na wschodnim wybrzeżu półwyspu. Garnizon fortecy składał się z 8000 żołnierzy. Gdy wczesną jesienią wojska szwedzkie zalały całą Jutlandię, Freddriksodde pozostała jedynym punktem oporu na półwyspie. W trakcie oblężenia Fredriksodde Karol Gustaw chciał zaatakować duńskie wyspy, jednak flota przeciwnika nie dopuściła do wysadzenia desantu. Sytuacja odciętego od kraju króla Szwecji stała się bardzo trudna, tym bardziej, że w lipcu Dania i Rzeczpospolita zawarły ze sobą sojusz zaczepno-odporny. Jeszcze większym zagrożeniem dla Szwecji było zawarcie we wrześniu przez Rzeczpospolitą i Brandenburgię traktatów welawsko-bydgoskich, na mocy, których Fryderyk Wilhelm przeszedł na stronę antyszwedzkiej koalicji. Skłoniło to Karola Gustawa do przyjęcia mediacji Olivera Cromwella, Coenraada van Beuningena i kardynała Mazarin. Po dwóch miesiącach oblężenia, którym kierował Karol Gustaw Wrangel, twierdza Fredriksodde została zdobyta szturmem przeprowadzonym nocą 3 listopada. Zginęło stosunkowo niewielu Szwedów, duńscy zaś żołnierze – obrońcy twierdzy, w liczbie 6000 dostali się do szwedzkiej niewoli. Dzięki temu sukcesowi armia szwedzka umocniła panowanie nad całą Jutlandią, która stała się dla Szwedów bazą zaopatrzeniową do dalszych działań. Podbudowany sukcesem Karol Gustaw przestał myśleć o pokoju i mediacji, i przystąpił do przygotowań ataku na duńskie wyspy. Początkowo planowano desant z użyciem statków transportowych, co ze względu na przewagę duńskiej floty na morzu mogło być niewykonalne. Wkrótce jednak warunki pogodowe dały wyjątkową okazję do zastosowania innego, znacznie łatwiejszego sposobu przerzucenia wojsk przez morze. Mniej więcej od połowy grudnia stosunkowo łagodna zima zmieniła się w jedną z najmroźniejszych od wielu lat. Obszary morskie między wyspami zamarzły, uniemożliwiając ruch okrętów. Karol Gustaw wyznaczył inżyniera Erika Dahlbergha do sprawdzenia czy lód będzie w stanie utrzymać masę kawalerii i artylerii. Dahlbergh ocenił, że przejście armii po lodzie jest wykonalne. Rankiem 9 lutego 1658 armia szwedzka złożona z około 9000 jazdy i 3000 piechoty stanęła do wymarszu przez zamarznięty Mały Bełt w kierunku wyspy Fionii. Przeprawa była ryzykowna – lód uginał się pod ciężarem maszerującego wojska tak, że niekiedy woda sięgała do kolan żołnierzy. W pobliżu wybrzeża Fionii doszło do starcia z broniącymi wyspy wojskami duńskimi liczącymi 3000 żołnierzy. Walka wobec szwedzkiej przewagi nie była długa i wkrótce cała wyspa znalazła się pod kontrolą wojsk Karola Gustawa. Po opanowaniu Fionii przystąpiono do szukania najlepszej drogi prowadzącej przez zamarznięty Wielki Bełt na Zelandię. Znów do badań przystąpił Erik Dahlbergh, który stwierdził, że lepszą od drogi bezpośredniej będzie droga prowadząca przez wyspy Langeland i Lolland. Nocą 15 lutego Karol Gustaw ruszył przez lód na czele kawalerii i w tym samym dniu bezpiecznie dotarł na Lollan d. Piechota i artyleria przybyły dnia następnego. Do Zelandii Szwedzi dotarli 18 lutego. Błyskawiczny atak szwedzki przez zamarznięte cieśniny był dla Duńczyków całkowitym zaskoczeniem; wynikało ono z ich przekonania, że szwedzka ofensywa zacznie się najwcześniej na wiosnę. Skutkiem uderzenia było opanowanie wysp: Fionii, Langeland i Lolland. Po forsownym marszu na Zelandii armia szwedzka 25 lutego znalazła się pod murami Kopenhagi. Nagłe pojawienie się wojsk wywołało wśród Duńczyków panikę, potęgowaną przez brak przygotowania stolicy do obrony – skutek zaskoczenia dowódców duńskich, niespodziewających się wroga o tej porze roku; Duńczycy przystąpili do rozmów kapitulacyjnych. 8 marca 1658 roku król Fryderyk III i podpisał niekorzystny dla Danii, będący skutkiem przegranej wojny traktat z Roskilde. Zwycięstwo przyniosło Szwedom największe w historii duńsko-szwedzkich zmagań zdobycze. Dania została zobowiązana do przekazania Szwecji trzech prowincji – Skanii, Halland i Blekinge oraz wyspy Bornholm. Halland i Blekinge były już pod szwedzką kontrolą na mocy traktatu zawartego w 1645 roku w Brömsebro, jednak dopiero teraz prowincje te definitywnie stały się częścią Szwecji. Ponadto Dania musiała oddać Szwecji należące do Norwegii prowincje Bohuslän (na południu) i Trøndelag (w środku Norwegii). Większość przyznanych Szwecji obszarów to były tereny od wieków sporne między obu krajami. Uzyskane korzyści terytorialne sprawiły, że Szwecja osiągnęła największy obszar w swej historii. Niezwykle ryzykowny marsz po lodzie przez oba Bełty przyniósł szybki i efektowny sukces, który odbił się szerokim echem w całej ówczesnej Europie. Podpisane przez Danię porozumienie pokojowe, w myśl którego oddawała Szwecji wschodnią część państwa, było dla Danii trudne do udźwignięcia – zagrażało niezależności duńskiego państwa.

Legenda: W osobnym kartuszu na SE
Kartusz: Na NE tytułowy kartusz, ozdobiony maszkaronem.
Ramka: Gruby wałek ozdobiony z rozetami
Sygnatura: w kartuszu tytułowym: „Opera E.I.Dahlberghi L. Supr. Caftromet”

Format:            345×580

Nr katalogu CRP: No-46-XXXX-1

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)