31a. Obsidio civitatis et Arcis ¦…

Tytuł częcśi S:

Munita Arx ¦ KRVSEWİX ¦ à Suecis capta 12 Aug: 1655.

Miedzioryt czarno-biały

No: 31

Widok Grudziądza (Graudenz) i Kruszwicy (Kruschwitz) na Kujawach i Pomorzu na jednym arkuszu. Pokazuje bitwę 4 stycznia 1656 pod Grudziądzem i bitwę 12 sierpnia 1655 pod Kruszwicą. Z dwoma kartonami map i dwoma kartuszami. W czasie „potopu”, latem 1659 wojska sojusznicze polsko-austriackie pod wodzą hetmana polnego koronnego Jerzego Lubomirskiego wkroczyły do Prus Królewskich i obległy Grudziądz. Dywizja Lubomirskiego liczyła ok. 12,6 tys. ludzi (w tym 2 tys. wojsk cesarskich) oraz 40 dział. Nocą z 29 na 30 VIII przypuściła szturm na miasto, a po jego zajęciu zmusiła do kapitulacji szwedzką załogę zamku. Król planował teraz uderzenie na Tczew i Grudziądz, jednak wygłodzeni żołnierze zbuntowali się, żądając wypłaty zaległego żołdu. Stojące pod Gdańskiem w bezczynności wojska koronne z powodu braków pożywienia zaczęły grabić okolice. Trudności zaopatrzeniowe skłoniły wreszcie Jana Kazimierza, by odesłać jazdę na leże zimowe do Wielkopolski. Jan Kazimierz pozostał pod Gdańskiem z samą piechotą, która zajęła kwatery na zimę. W wyniku układu między Władysławem Łokietkiem a z jego bratankiem księciem inowrocławskim, zawartego w listopadzie 1306 roku ustalono granice ich posiadłości w obrębie kasztelanii kruszwickiej. Kasztelania była też często przedmiotem sporu między Ziemomysłem, Bolesławem Pobożnym i Władysławem Łokietkiem. Zamek w Kruszwicy. W roku 1311 sytuacja się ustaliła i odtąd kasztelania była pod wpływem Władysława Łokietka. W końcu XII wieku terytorium inowrocławskie występuje jeszcze łącznie z Kruszwicą aż do czasu, gdy Bolesław Pobożny rozdzielił Kujawy, które pozostały w rękach Siemomysła, lecz bez kasztelanii kruszwickiej. W 1332 roku Kruszwica przeżywa najazd Krzyżaków i jest w ich władaniu do 1343 roku, czyli do daty pokoju kaliskiego. Krzyżacy odchodząc chcieli zniszczyć miasto, jednak kasztelan Antoni z Kujaw ocalił je dając im okup. Czynnikiem podbudowującym nadgoplańskie miasto było nadanie jej w 1303 roku niemieckich praw miejskich. W 1343 roku Kazimierz III Wielki buduje tu zamek z wieżą. Król odwiedza miasto dwa razy, najpierw w 1358 roku, a potem w 1370. Kazimierz Wielki, sporządzając testament ziemię kruszwicką przekazał księciu słupskiemu Kazimierzowi. Zapis ten został zakwestionowany, w wyniku czego Kruszwicą kolejno władali: Władysław Biały, Siemowit i Władysław Jagiełło. W 1391 roku książę mazowiecki zamek kruszwicki oddał w zastaw rycerzowi Czamborowi. Ten zaś zawarł z Krzyżakami układ sojuszniczy. W układzie zobowiązał się do wystawienia 200-osobowego oddziału w przypadku wojny z Polską. Kruszwica została najechana przez oburzone układem rycerstwo polskie, ale nie zdobyła zamku.) 8 czerwca 1422 roku król Władysław Jagiełło nadał Kruszwicy potwierdzenie praw miejskich w Żninie, gdzie przebywał tu na postoju w czasie podróży do Gniezna. Tym samym wyznaczył targ tygodniowy na sobotę i trzydniowy jarmark na dzień św. Klemensa (23 listopada) z wolnym handlem. Miasto odtąd miało własny samorząd z burmistrzem i wybieraną radą. Kruszwica była też siedzibą powiatu w województwie brzesko-kujawskim, a na zamku rezydowali starostowie królewscy. Pierwszym starostą był Piotr Małocha z Małochowa od 1377 roku. Otrzymał on Kruszwicę z zastaw za 2000 grzywien od królowej matki Elżbiety. Po uzyskaniu praw miejskich miasto ustaliło swój herb – gruszę. Między 1422 a 1471 ustalił się powiat kruszwicki, który przetrwał do XVIII wieku. Ulegał on częstym zmianom granic, kurczył się i rozciągał pod wpływem różnorodnych zmian politycznych i gospodarczych. W 1460 roku Kazimierz IV Jagiellończyk nadał dalsze przywileje Kruszwicy zwalniając mieszczan od wszystkich opłat za uczestnictwo w targach w Brześciu, Inowrocławiu, Radziejowie i innych miastach. Zygmunt III Waza w roku 1592 ustanowił tu 4 jarmarki. Pieczęć miasta pochodzi z 1553 roku, a jej wersja zmieniona z 1582 roku. Brak jest dowodów na to, że miasto posiadało pieczęć wcześniej. Ponowne przywileje potwierdził tu Zygmunt Stary w 1538. Za czasów starosty Adama Balińskiego pod koniec XVI wieku w zamku kruszwickim odbyły się nabożeństwa braci czeskich. Reformacja jednak nie przyjęła się na tych terenach. W XVI wieku w Kruszwicy żył pisarz, kustosz kolegiaty ks. Stanisław Grochowski. Opisał on około 1600 roku w utworze rymowanym wieś Piecki położoną niedaleko Kruszwicy. Pisał on wiersze, satyry i pamflety. Prof. dr Konrad Górski nazwał je „perełkami literackimi”. Kolejne przywileje potwierdzili tu królowie: Władysław IV w 1635, Jan III Sobieski w 1680, August II Mocny w 1701 i 1720. Kruszwicę często nawiedzały pożary. Gdy Szwedzi wkroczyli na ziemie Polski, ich wojska zajęły w 1655 roku Kruszwicę. Opuścili ją 18 czerwca 1657 roku niszcząc i podpalając miasto, spaleniu uległ także most. Pewna opowieść mówi, że pewien Adam odkupił od Szwedów Bazylikę Kolegiatę i Zamek kruszwicki, ale wojska wroga i tak zniszczyły zamek pozostawiając Mysią Wieżę. Po tym wydarzeniu miasto liczyło 8 mieszkańców. I tak w stanie wielkiej ruiny miasto przebywa przez niemal dwa wieki. Historię Kruszwicy szczegółowo opisywali kronikarze: Gall Anonim, Wincenty Kadłubek, Baszko (Godysław), Jan Długosz, Janko z Czarnkowa.

Legenda: W kartuszu tytułowym w części N
Kartusz: Dwa kartusze tytułowe w części N i S na N pod ramką bogato zdobione gałązkami laurowymi
Ramka: Wałek ozdobny
Sygnatura: Między częściami ryciny na W: W. Swidde Sculp: Holmiæ. A. 1694
Format: 285×340

Nr katalogu CRP: No-31-XXXX-1

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)