15. Ichnographia ¦ Arcis munitissima ¦…

Explicatio notarum ¦ A. Edificia. B. Area. C. Tem:¦plum. D. Puteus E. Turris altis:¦sima ad portam arcis. F. Maniæ ¦ cum turribus. G. Lacunar per quod ¦ introitus in arcem patet. H. Turris ¦ rotunda et amplissima ad introitum ¦ I. Hortus. K Villa, L. Vinea. ¦ M. Tinchina Pagus. N. Sylua ¦ arci vicina.

Skala przybliżona 1:3000, podziałka liniowa w kartuszu tytułowym: „Scala 70. passuum quorum 5. perticami. constituunt.”

Miedzioryt czarno-biały

No: 15

Zamek w Tenczynku, zajęty po upadku Krakowa w 1655 r. Sztych w typie topograficznym z podziałką.  Architektura obronna nieregulowana wykorzystanie naturalnych warunków wyniosłego wzgórza. Dwa kartusze z legenda: A. Zabudowania zamkowe. B. Dziedziniec zamkowy. C. Kaplica zamkowa. D. Studnia. E. Wieża wysoka nad bramą. F. Mury z basztami sklepiona, przez którą prowadzi droga do zamku. H. Obszerna baszta okrągła (barbakan). I. Ogrody. K. Folwark przyzamkowy. L. Winnica na wzgórzu. M. Wieś Tenczynek pod Krakowem. N. Las przylegający do zamku. Zaznaczono również drogę prowadzącą wśród lasów koło folwarku i ogrodów przez barbakan, sień i bramę do wnętrza zamku. Na pierwszym planie skrawek pejzażu w sylwecie. Pierwsza wzmianka dotycząca okolic zamku Tenczyn, datowana jest na 24 września 1308 r. Wówczas Władysław Łokietek z oddziałem rycerstwa przebywający w lasach koło Tenczyna wydał dokument dla klasztoru o. cystersów w Sulejowie. Przyjmuje się, że pierwszy zamek (drewniany) zbudował około 1319 r. kasztelan krakowski Nawój z Morawicy. Wzniósł on największą na zamku wieżę, zwaną do dziś „Wieżą Nawojową”. Właściwym twórcą zamku murowanego był syn Nawoja, Jędrzej (Andrzej), wojewoda krakowski i sandomierski. Na najwyższej, północno-wschodniej części wzgórza, wzniósł dalszy fragment zamku, w którym mieszkał i zmarł w 1368 r. On także pierwszy przyjął nazwisko Tęczyński. Syn Jędrzeja, Jaśko, odnowił i znacznie rozbudował zamek, a także założył kaplicę. Z tego okresu pochodzi pierwsza odnotowana w dokumentach historycznych wzmianka dotycząca bezpośrednio zamku. Władysław Jagiełło więził w nim niektórych ważniejszych jeńców krzyżackich, wziętych do niewoli w czasie bitwy pod Grunwaldem. W krótkim czasie ród Tęczyńskich doszedł do wielkiego znaczenia. W posiadaniu Tęczyńskich było 45 miejscowości, w tym 15 w pobliżu zamku. W 1461 r. przez blisko rok na zamku w Rudnie mieszkał Jan Długosz. Około połowy XVI w. często na zamku bywali: Mikołaj Rej z Nagłowic, Jan Kochanowski, Piotr Kochanowski oraz inne ważne postaci polskiego odrodzenia. Do połowy XVI w. wygląd zamku nie ulegał większym zmianom. W tym okresie znajdowały się przy nim: folwark, łaźnia, browar ze słodownią i dom praczek. W 1570 r. kasztelan wojnicki, podkomorzy wielki koronny Jan Tęczyński „wielkim kosztem wymurował prawie od nowa zamek na Tenczynie” – pisał Bartosz Paprocki w Herbach rycerstwa polskiego. Zamek posiadał trzy skrzydła, otwarte ku zachodowi, ozdobione renesansowymi attykami, gzymsami i krużgankami. Rozbudowa ciągnęła się do początku XVII w. Zamek wraz z podgrodziem został otoczony murem kurtynowym, od północy wzmocniono go basteją wjazdową (barbakanem), a od południa dwiema pięciokątnymi bastejami. Pod zamkiem rozciągały się ogrody (od północy) i winnice (od zachodu i południa). Ostatnią dużą inwestycją na zamku była gruntowna przebudowa kaplicy zamkowej, dokonana w początkach XVII w. przez Agnieszkę z Tęczyńskich Firlejową, późniejszą fundatorkę klasztoru o. karmelitów bosych w Czernej. W 1637 r. zmarł wojewoda krakowski Jan Magnus Tęczyński, ostatni przedstawiciel rodu. Jego jedyna córka Izabela wyszła za mąż za Łukasza Opalińskiego. W 1655 r. marszałek wielki koronny Jerzy Lubomirski, ustępując przed Szwedami, ukrył skarbiec koronny w Starej Lubowli na Spiszu, ale rozpuścił fałszywą wieść, że skarbiec znajduje się na Tenczynie. Oddział szwedzki pod dowództwem Kurta Christopha von Königsmarck obległ zamek w 1655 roku i po obronie załogi pod dowództwem kapitana piechoty Jana Dziuli, przyjął jego kapitulację. Szwedzi jednak nie dotrzymali warunków układu i wymordowali całą załogę. Po tym, gdy nie znaleźli skarbu koronnego, w lipcu 1656 r. opuścili zamek i spalili.

Legenda: W kartuszu na NE
Kartusz: Na NW tytułowy, na NE skalowy, oba skromnie ozdobione
Ramka: Wałek z muszlami
Sygnatura: brak
Format: 285×340

Nr katalogu CRP: No-15-3102-2-01052-38470

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)