4. Tabula Geographica ¦ exhibens districtum…

pod skalą:

Flante é Septentrione procella fosæ prope lit. A. aqua ad trium perticarum prosundi:¦tatem ; mari vero tranquillo arena iterum replentur. B. Portus nonus à Rege Uladislao ¦ iuuentes. C. Brenia arenosa, vbi tempore verno glacies è Sinu Bulzkano con:¦geritur, ita tamen vt nullum exinde portui damnum inferatur.

Skala 1:50000; skala przybliżona, podz. liniowa: „Milliare Germanicorum commune sive 1800. perticæ„.

Miedzioryt czarno-biały, mapa topograficzna.

De Rebus a Carolo Gustavo … . Norimbergae 1696

Mapa pochodzi z dzieła S. Pufendorfa wydanego w Norymberdze przez Ch. Riegla. Dzieło to zawiera wiele rycin, kilka map opracowanych przez E. Dahlberga oraz opisów, będących nierzadko jedyną dokumentacją nieistniejących dziś obiektów. S. Puffendorf historyk i prawnik niemiecki pracował w Saksonii, studiował w Jenie i w Lipsku. Początkowo pracował jako nauczyciel u posła szwedzkiego w Danii, następnie w 1661 roku został profesorem prawa w Heidelbergu. W Szwecji pojawił się po raz pierwszy w 1670 roku, od 1677 roku przebywał w Sztokholmie jako historiograf i dyplomata w służbie króla Szwedzkiego Karola Gustawa. W roku 1689 wrócił do Niemiec i osiadł w Berlinie jako kronikarz elektorów Brandenburskich. E. Dahlberg  piastował stanowisko inżyniera wojskowego w służbie Króla Szwedzkiego. Jego ryciny wykonane przez D. Lapointe zamieścił S. Puffendorf w swym dziele De Rebus a Carolo Gustavo…. Mapa Zatoki Gdańskiej wykonana w orientacji południowej przedstawiaj blokadę Gdańska w 1655 roku na początku tzw. Drugiej Wojny Północnej. Druga wojna północna, zwana też Małą Wojną Północną lub Drugą Wojną Polsko-Szwedzką, była konfliktem zbrojnym między Polską i Litwą a Szwecją i ich sojusznikami o dominację w państwach bałtyckich, który trwał od 1655 do 1660/61 roku. W wojnie brały udział prawie wszystkie państwa graniczące z Polską i Litwą, w tym Rosja, która w ramach wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667 stoczyła ściśle związane z II wojną północną starcia z Polską i Litwą. W Polsce okres wojny ze Szwecją, ale często także całokształt konfliktów zbrojnych lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVII wieku, określany jest jako „(krwawa) powódź” lub „potop szwedzki” (pln. Potop Szwedzki), ponieważ królestwo było wówczas

przeżył potop inwazji obcych armii. Duńczycy, Norwegowie i Szwedzi czasami używają określenia Karl-Gustav-Kriege, który odnosi się do szwedzkiego króla Karola X. Gustawa. Kryzys bałtycki, który nastąpił po rozwiązaniu Braci Mieczowych i Zakonu Krzyżackiego w krajach bałtyckich, otworzył erę wojen nordyckich, w których Polska-Litwa stopniowo traciła dominację w Europie Wschodniej po wymarciu dynastii Jagiellonów w 1572 roku. Impuls do tego ponownego przełomu epoki przyszedł z carskiej Rosji. Kiedy car Iwan IV w 1558 r. Najechał rozdarte politycznie Inflanty, rozpętał trwający 25 lat konflikt na wybrzeżu Bałtyku. Ten postęp nazywał się kontrstrategiami w Szwecji, Danii i Polsce, z których każdy miał na celu dominację w regionie Morza Bałtyckiego. Początkowo Szwecja i Polska były w stanie wspólnie wypędzić wojska rosyjskie z Inflant do 1582/83 i trzymać Rosję z dala od Morza Bałtyckiego na półtora wieku. W 1587 Zygmunt III. Wasa, który w swojej osobie zjednoczył rasę Jagiellonów i Wasy, został wybrany na króla. Wybór księcia szwedzkiego sprzyjał wybuchowi doniosłych wojen szwedzko-polskich. Szwecja i Polska były od czasu deportacji Zygmunta III. jako król szwedzki w 1599 r. zaangażowany w ciężki konflikt zbrojny o kontrolę nad Bałtykiem. Chodziło o własność bałtyckich regionów przybrzeżnych Estonii i Inflant. Ryga, Dorpat, duże części Kurlandii, Królewca i ważne pruskie obszary przybrzeżne wpadły w ręce szwedzkie. Z drugiej strony Polska wykorzystała czas zawirowań w Rosji do aneksji dużych obszarów na zachodzie Imperium Rosyjskiego. W 1648 r. Na okupowanej przez Polskę Ukrainie wybuchło powstanie kozackie, na czele którego stanął ich ataman Bohdan Chmielnicki, w wyniku którego Polska straciła znaczną część swoich terytoriów. Kiedy szwedzka królowa Krystyna I abdykowała 16 czerwca 1654 r., Pretendował do tronu szwedzkiego król polski Jan II Kazimierz, prawnuk króla Gustawa I i ostatni żyjący Waza. W tym samym czasie sojusz Chmielnickiego z Rosją zapoczątkował wojnę rosyjsko-polską, początkowo niszczycielską dla Polski i Litwy, w której Rosjanie i Kozacy początkowo podbili Litwę i zdołali przedrzeć się do Lublina. Pod koniec 1655 roku Polska-Litwa została prawie całkowicie zajęta przez Szwedów (jasnoniebieski) i rosyjskich (jasnozielony). Szwedzki plan zakładał natarcie dwiema armiami – jedną nadciągającą z zachodu, a drugą atakującą z północy. Feldmarszałek Arvid Wittenberg miał przejść do Polski z Pomorza z 14-tysięczną armią, składającą się głównie ze zwerbowanych żołnierzy, a za nim miała iść armia Karola X. Gustawa Arvida Wittenberga z 15-tysięczną armią ze Szwecji. Na północnym wschodzie feldmarszałek Gustaf Horn i Gustav Lang mieli wkroczyć na Litwę z 9-tysięcznym oddziałem ze szwedzkich Inflant. Docelowa siła polskiej kampanii liczyła więc około 40 000 mężczyzn. 1 lipca 1655 r. Lewenhaupt najechał polską część Inflant na północnym froncie polsko-litewskim i początkowo podbił Dyneburg. W międzyczasie Wittenberg przekroczył granicę z Polską na polskim froncie zachodnim 11 lipca. Kontyngentowi wittenberdze przeciwstawiała się początkowo armia polska licząca 13 000 żołnierzy, dodatkowo wspierana przez 1400 rolników. Świadomi militarnej przewagi dobrze wyszkolonej armii szwedzkiej, polska szlachta Wittenberga poddała się 25 lipca w Ujściu po bitwie pod Ujściem i odtąd przysięgła lojalność królowi szwedzkiemu. Wittenberg opuścił wtedy garnizon w Poznaniu. Na polskim froncie północnym hetman litewski Janusz Radziwiłł podpisał 17 sierpnia 1655 r. Traktat kiejdański ze Szwecją, na mocy którego Wielkie Księstwo Litewskie znalazło się pod szwedzką „ochroną”. Umowa zawierała klauzulę, zgodnie z którą strona litewska nie musiała walczyć z polską częścią Związku. Część wojsk litewskich sprzeciwiła się jednak traktatowi i założyła Konfederację Wierzbołów pod wodzą magnata Pawła Jana Sapiehy. Traktat unijny w Kiejdanach połączył Litwę ze Szwecją Karl Gustav zebrał swoje wojska na Pomorzu Szwedzkim do 14 lipca, skąd wkroczyli do Polski i 14 sierpnia dogonili Wittenbergię koło Konina. Następnego dnia obie armie zajęły Koło, gdzie założyły obóz. Armia kontynuowała natarcie na Warszawę z 30 000 żołnierzy. Napotkali tylko niewielki opór, ponieważ Polska użyła prawie wszystkich swoich sił zbrojnych przeciwko Rosjanom. Jan II Kazimierz zdołał ponownie zebrać małą armię i ruszył na Szwedów z Warszawy. 23 sierpnia doszło do bitwy o Sobotę, którą wygrali Szwedzi. Wittenberdze rozkazano iść za pozostałymi wojskami polskimi do Krakowa, a Karol X. Gustaw maszerował z około 3000 żołnierzy do Warszawy. Miasto poddało się 29 sierpnia bez walki. Król zdobył dla wojska bogate łupy, składające się ze 120 armat z brązu, amunicji i żywności. Armia rosyjska znajdowała się zaledwie kilka dni marszu od miasta, ale zawróciła i pomaszerowała z powrotem na wschód. Karol X Gustaw zwrócił się następnie w kierunku oblężonego od 16 września Krakowa. Polski król wyruszył 20 września z ostatnimi polskimi wojskami, by spróbować odciążyć miasto. Obie armie spotkały się 23 września w bitwie pod Wojniczem, w której wojska szwedzkie pokonały około 8-tysięczny oddział polski. Po bitwie król polski uciekł na Śląsk. 20 października ratyfikowano drugi traktat w Kiejdanach na północy Litwy. Unia Kiejdajska zjednoczyła Litwę ze Szwecją i od tego czasu uznała Karola X Gustawa za wielkiego księcia litewskiego. W następnych dniach większość polskiej armii poddała się Szwedom: 26 października Koniecpolski poddał się pod Krakowem wraz z 5385 żołnierzami. W mieście pozostał szwedzki garnizon składający się z 2500 ludzi pod dowództwem Paula Würtza. Bez dalszego oporu skapitulowały inne brandenburskim, który wcześniej odrzucił planowany sojusz ze Szwecją, ponieważ jej warunki wydawały się zbyt niekorzystne. W tej groźnej sytuacji elektor Fryderyk Wilhelm powołał milicję w Prusach Książęcych i 12 listopada zawarł układ o wzajemnej obronie, traktat w Ryńsku, z majątkami sąsiednich i równie niechronionych Prus Zachodnich, wchodzących w skład Polski. Traktat riński zezwalał brandenburskim garnizonom dla ogarniętych militarnie miast w polskich Prusach Zachodnich. Jednak Danzig, Thorn i Elbing nie zostały objęte umową. Jednak król Szwecji chciał dla siebie zdobyć Prusy i Warmię. Pod koniec października 1655 r. Krakowski król Karol Gustaw wyruszył na północ, opuszczając Wittenbergę ze szwedzko-polską siłą liczącą około 5000 ludzi i innymi oddziałami garnizonowymi w południowej Polsce. Friedrich Wilhelm przeniósł więcej wojsk z Cleve i Brandenburgii do Prus Książęcych. Jednak Karol X. Gustav zepchnął Brandenburczyków z powrotem pod mury Królewca i 17 stycznia 1656 roku wprowadził w życie traktat królewski. W umowie tej elektor przyjął Prusy Książęce jako lenno szwedzkie i zerwał zawarte niedawno powiązania z majątkami Prus Zachodnich. Musiał otworzyć swój kraj dla przechodzących wojsk szwedzkich, a porty dla szwedzkich okrętów. Brandenburg scedował również na króla połowę lukratywnych ceł morskich. W zamian Brandenburgia otrzymała diecezję warmińską jako lenno szwedzkie. Garnizony brandenburskie w Prusach Zachodnich zostały wycofane. Z wyjątkiem Gdańska wszystkie miasta w Polsce znajdowały się pod kontrolą szwedzką. W międzyczasie rosyjscy kozacy opanowali wschodnią część Polski i Litwy, aż do Lublina, tylko Lemberg pozostawał pod kontrolą Polski. W tej chwili wydawało się, że państwo polskie zostało całkowicie pokonane. Ze względu na różnice religijne między przeważnie protestanckimi Szwedami a katolickimi Polakami zdarzały się przypadki maltretowania i mordowania duchownych i zakonników katolickich, a także grabieży kościołów i klasztorów katolickich. Te ataki Szwedów doprowadziły do powstania ruchów partyzanckich na terenach okupowanej przez Szwedów Polski. Punktem wyjścia było oblężenie Jasnej Góry zimą 1655/56. Wojska szwedzkie pod dowództwem Johana Reinharda Wrzesowicza próbowały zająć klasztor jasnogórski w Częstochowie. Miesięczne oblężenie okazało się jednak daremne, gdyż grupa mnichów z omawianego klasztoru była w stanie odeprzeć przeważającą liczebnie armię Szwedów. Otrzymali wsparcie miejscowych wolontariuszy, głównie członków Szlachty, dzięki czemu udało im się uratować także swoją świętą ikonę, Czarną Madonnę Częstochowską. Wydarzenie to było punktem zwrotnym dla Polski i Litwy, która do tej pory nie powiodła się w wojnie ze Szwecją. Ponieważ wieść o zwycięstwie Polski rozeszła się po całej Polsce i wzbudziła patriotyzm wśród ludności polskiej. Manifest wydany 20 listopada w Opolu wezwał do publicznego oporu wobec okupacji i domagał się powrotu króla Jana II Kazimierza , a w grudniu wojska chłopskie odbiły New Sandez . 29 grudnia partyzanci utworzyli konfederację tyszowicką z udziałem hetmana wielkiego Stanisława „Rewery” Potockiego i hetmana polnego Stanisława Lanckorońskiego, a 1 stycznia 1656 r. Jan II Kazimierz powrócił z wygnania. Naczelnym Wodzem Polski został mianowany Stefan Czarniecki. W lutym 1656 r. Większość polskich żołnierzy zmuszonych do służby w Szwecji od października 1655 r. Przeszła na stronę Konfederacji. Karol X. Gustaw zareagował na groźny rozwój sytuacji i ścigał armię Czarnieckiego w sile 11 000 jeźdźców, która liczyła około 2400 żołnierzy. Udało mu się pokonać ich w bitwie pod Gołąbem w lutym 1656 roku. Kiedy Karl Gustav zbliżał się do Lwowa, jego natarcie mogło zostać powstrzymane w bitwie pod Zamościem. Szwedzi zostali otoczeni przez rosnące wojska polsko-litewskie Sapiehy i Czarnieckiego i zdołali wyrwać się z trudem 5 i 6 kwietnia podczas bitwy sandomierskiej, ale z utratą całej artylerii i linii zaopatrzenia. 7 kwietnia Czarniecki rozbił w bitwie pod Warką szwedzką armię pomocniczą pod dowództwem Friedricha von Badena. Szwedzi stawali się coraz bardziej defensywni, a ich liczba była zbyt mała, aby militarnie zabezpieczyć duże terytorium Polski. Na Bałtyku liczne wizerunki statków, w centrum mapy róża wiatrów. Na SE pod ramka inicjał: „N.S.„,  ołówkiem: „Puffendorf / Dahlberg ¦ 1696”, na SW w treści: „D. Lapointe Sculp.„. Na odwrocie na SE ołówkiem: „1655 ¦ Dahlberg ¦ z Puffendorfa„.

Znak wodny: herb w koronie
Rzeźba: kopczyki
Osiedla: sygnatury, kółka
Hydrografia: rzeki, jeziora, bagna
Siatka: kątowa
Nazewnictwo: hydrografia, osiedla
Ramka: ozdobna
Format: r: 274×341, p: 277×347, a: 337×413

Kolekcja: Roman Umiastowski

Nr katalogu CRP: 00399-3689

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)