181. REGNI POLONIÆ ¦ MAGNI DUCATUS…

Skala 1:525000; podziałki liniowe: „Milliaria Germanica sive Polonica et Lituanica communia, 15 in uno Gradu„, „Milliaria Galica Magna sive Polonica et Lituanica„, „Milliaria Ukranica et Polonica Magna„, „Milliaria Bohemia, Sueciea et Silesia Majora„, „Milliaria Prusica quarum 16 in uno Gradu„, „Milliaria Silesica„, „Milliaria Hungarica quarum 10 in uno Gradu„, „Werstes vel Milliaria Russica quarum les in uno Gradu„

Miedzioryt, kolorowane tecznie granice polityczne i administracyjne, mapa szczegolowa.

Autorem mapy jest oficer pruskiego kwatermistrzowstwa T. P. von Pfau, wykonał on ją korzystajac z materiałow polskich. Mapa jest w zasadzie powiększeniem mapy warszawskiego grawera B. Follina, uzupelniona materialami J. A. Jabłonowskiego, patrona polskiej

kartografii, F. F. Czakiego, autora map Wołynia i Spisza, J. J. Kantera, autora map Polski oraz materiałów pruskich: J. F. Ederscha, pruskiego grawera, autora map Warmii i Prus Królewskich. Czaki (Csáky), Franciszek Florian (ok. 1710-1772), jeden z najwybitniejszych polskich kartografów XVIII wieku, pochodził z Węgier, ze szlacheckiej rodziny (Csáky z Kerestseg), która przybyła do Polski w 1711 roku. Prace nad kartografią Polski rozpoczął około 1740 r. Na podstawie własnych fotografii terenowych wykonał szczegółowe mapy okolic Warszawy w skali około 1:70 000 (skierowane na południe, 1760), 12-to arkuszową mapę rzeki Wisła w skali ok. 1: 180 000, mapa Wołynia w skali ok. 1: 263 000 (1769 r.) Oraz mapy poszczególnych województw korony, jedyna znana mapa starostwa spiskiego wydana w srebrnej miedzi. Jego inne mapy zostały zachowane w formie odręcznej. Około 1760 roku rozpoczął współpracę z księciem Józefem. Aleksander Jabłonowski (1711-1777) na dużej mapie Polski, której jednak nie dokończył. W 1764 r. Przybył do Warszawy z całym swoim dorobkiem kartograficznym, gdzie od 1766 r. Był nadwornym geografem i inżynierem króla Stanisława Augusta, który nadał mu tytuł szlachecki dwa lata później. W tym okresie Czaki opracował również mapę dolnego odcinka Wisły w skali 1:30 000 (1765), mapy okolic Bydgoszczy (1765) oraz mapę ekonomiczną Brześcia (ok. 1770). Oprócz kartografii zajmował się także projektowaniem. Kanały łączące Notecię z Wisłą i Pinę z Mucha-wcem. W latach 1766-1772 często przebywał na Litwie, gdzie zbierał materiały geodezyjne i prace kartograficzne, był także odpowiedzialny za regulację Niemna i czyszczenie głazów. Pisał też o mokradłach pińskich. Wykorzystano prace kartograficzne autora, z których niewiele zachowało się do dziś. wielu późniejszych kartografów, m.in. Charles de Perthées (1740–1815), Bartolomé (Bartolomeo) Folino (1730–1808), Theodor Philipp von Pfau (1725–1794) czy Giovanni Antonio Rizzi-Zannoni (1736–1814). Johann Friedrich Endersch (25 października 1705 – 28 marca 1769) był niemieckim kartografem i matematykiem. Endersch posiadał także tytuł królewskiego matematyka króla Augusta III. Mapa Endersch '1755 z dodanymi współczesnymi polskimi nazwami. Endersch urodził się w Dörnfeld an der Heide, Schwarzburg-Rudolstadt w Turyngii, ale większość życia spędził w Elbing (Elbląg), w Prusach Królewskich w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1755 roku Endersch wykonał dla cesarskiego księcia-biskupa Adama Stanisława Grabowskiego (Celsissimo ac Reverendissimo S. Rom. Imp. Principi Domino Adam Stanislao in Grabowo Grabowski Episcopo Warmiensi et Sambiesi, Terrarum Prussiae Praesidis …) mapę Warmii zatytułowaną Tabula Geographica Episcopatum Warmiensi. w Prusach. Mapa, z wyszczególnieniem miast Warmii (Ermland), została zamówiona na dwór cesarza Franciszka I. Po niemiecku „miasto Elbląg”). Józef Aleksander Jabłonowski (także Josef Alexander Jablonowski; ur. 4 lutego 1711 r. W Tychomlu na Wołyniu, dziś w obwodzie chmielnickim na Ukrainie; † 1 marca 1777 r. W Lipsku) – polski magnat, urzędnik państwowy, uczony i patron rodziny szlacheckiej Jabłonowskich. W 1769 r. Założył w Lipsku książęce Jablonowskische Gesellschaft der Wissenschaften, które jest

Ryc.: 692; Poz.: 181; 00727/11955

obecnie najstarszym istniejącym stowarzyszeniem naukowym zajmującym się promocją polsko-niemieckich stosunków naukowych i kulturalnych. Był także księciem imperium. Jabłonowski urodził się jako potomek polskiej rodziny Schlachta o tym samym nazwisku. W 1743 r. Cesarz Karol VII podniósł go do rangi księcia cesarskiego. Za panowania króla Augusta III. z Polski (1733–1763) Jabłonowski został awansowany na stanowisko pomocnika litewskiego (stolnika) w 1744 r., aw 1755 r. przeniesiono oficjalny urząd wojewody nowogródzkiego w Czarnej Rosji. W tym samym czasie Jabłonowski od 1755 r. Zjednoczył w ręku kilku starostów. W polskich wyborach królewskich w 1764 r. Uznawany był za jednego z aspirantów do tronu, ale został pokonany przez konkurenta Stanisława Augusta Poniatowskiego. Kiedy wewnętrzne zamieszanie w Polsce wzrosło za nowego króla w wyniku konfederacji barskiej i powstania hadżdamskiego, Jabłonowski przeniósł się do Lipska w 1768 roku. Jabłonowski poślubił Karolinę Teresę Radziwiłłów (1707–1765), pochodzącą z zamożnej polsko-litewskiej rodziny książęcej, w 1740 r. I był żonaty z ocalałą Franziszką Wiktorią Woroniecką. Pierwsze małżeństwo miało dwie córki, drugie małżeństwo córkę i syna. W 1773 roku Jabłonowski kupił dom „Zum Kurprinz” przy Roßplatz w Lipsku i założył tam swoją rezydencję. Tam zmarł i został pochowany w katolickiej kaplicy dworskiej w Pleißenburgu. W 1761 został członkiem Académie des Sciences. Od 1880 roku Jablonowskistraße w Lipsku upamiętnia zasługi księcia na rzecz nauki i niemiecko-polskiej wymiany kulturalnej; Ponadto Societas Jablonoviana nadal upamiętnia swojego założyciela i jego mandat. Od połowy XVIII wieku Jabłonowski rozwijał się z pismami polityczno-historycznymi. W 1748 r. Lochner opublikował w Norymberdze traktat Jabłonowskiego L’Empire des Sarmates, opis polskiej republiki arystokratycznej. W 1752 r. W Warszawie ukazała się średniowieczna kronika biskupa poznańskiego Bogufała II (1242–1253). W tym samym roku we Lwowie ukazało się drugie wydanie Jabłonowskiego Heraldiki, wyjaśniające polskich rycerzy i herby. W 1769 roku Jablonowski założył na tamtejszym uniwersytecie książęcy Jablonowskische Gesellschaft der Wissenschaften – Societas Jablonoviana – nazwany jego imieniem. Akt założycielski zatwierdzony przez władcę Saksonii w 1774 r. Przewiduje coroczne konkursy z nagrodami w celu promowania pracy w dziedzinach matematyki lub fizyki, ekonomii, historii polsko-niemieckiej i narodów słowiańskich. Od 1771/72 corocznie nagradzane prace Towarzystwa ukazywały się w wydawanych w Lipsku Acta Societatis Jablonovianae. Jabłonowski zainwestował kapitał założycielski w wysokości 2000 dukatów w banku w Gdańsku. Królewski pomnik w Lipsku, który Jabłonowski zamówił u rzeźbiarza i malarza Adama Friedricha Oesera (1717–1799) ku czci suwerena saskiego Fryderyka Augusta Sprawiedliwego (1763–1827), świadczy o patronacie cesarskiego księcia. Pomnik, który mógł zostać ukończony dopiero po śmierci Jablonowskiego, został pierwotnie wzniesiony na dzisiejszym Wilhelm-Leuschner-Platz w Lipsku, a obecnie znajduje się w ogrodzie zamku Gohlisów. Jan Jakub Kanter W 1764 r. przejął po swoim ojcu drukarnię. Rozbudował ją, a w Rydze założył księgarnię. Po kilku latach, na przełomie 1772 i 1773 r., przeniósł drukarnię do Kwidzyna. Oprócz drukarni prowadził księgarnię, skład papieru i odlewnię czcionek. Posiadał przywilej na druki polskie. Posługiwał się czcionkami łacińskimi, greckimi, hebrajskimi, gotykiem niemieckim oraz czcionkami polskimi i francuskimi. Z jego drukarni wychodziły książki, czasopisma, podręczniki oraz kalendarze. Drukował wiele książek religijnych (np. Rzymskokatolicki katechizm dla dzieci wtórego ordynku) lekarskich oraz poświęconych rolnictwu. Wydał także atlas Polski z 16 mapami. Po śmierci Kantera w 1786 r. drukarnię wykupili jego bracia: Krzysztof Daniel i Krzysztof Filip. Od tego roku druki oficyny Kanterów nosiły znak: „Spadkobiercy zm. Jana Jakuba” lub „Nadworna Drukarnia Książek w Kwidzynie”. W 1800 r. drukarnię przejął syn, Jan Jakub Daniel, a po jego śmierci w 1813 r. jego brat, Jan Jakub Wilhelm. Powstały wówczas filie drukarni w Pelplinie i w Malborku. Fryderyk Wilhelm Kanter, ostatni właściciel oficyny z rodziny Kanterów, w 1920 r. oddał drukarnię w Kwidzynie w dzierżawę firmie Wende-Emmerich. Trzy lata później oficyna przeszła na własność wydawnictwa Wendt Groll. Po śmierci Jana Jakuba Kantera zostało na składzie 46 odrębnych wydawnictw katolickich i ewangelickich, elementarze polskie i niemieckie, a także podręczniki. Według ks. Alfonsa Mańkowskiego Jan Jakub Kanter wydał 39 tytułów polskich książek. Theodor Philipp von Pfau (* 1727 we Frankfurcie nad Menem; † 13 lipca 1794 w Steigerkopf) był pruskim generałem dywizji, szefem 33 pułku piechoty i gubernatorem Glatz. Jego rodzicami byli radny poselstwa w Ratyzbonie Albert Heinrich von Pfau i jego żona Agnes Philippine z domu Tilemann. Pfau wszedł do służby pruskiej w 1742 r. I został zatrudniony jako prywatny kapral w 12 pułku piechoty „von Kleist”. W II wojnie śląskiej brał udział w oblężeniu Pragi i został ranny w bitwie pod Kesselsdorf. W 1745 został chorążym, aw 1746 reklamował się w imperium. W 1754 r. Został podporucznikiem, aw 1757 r. Prym. Porucznikiem i adiutantem generała porucznika von Fincka. W czasie wojny siedmioletniej walczył pod Pragą, Kolinem i Zorndorfem. Kiedy Prusacy poddali się w bitwie pod Maxen, został wzięty do niewoli w Austrii. W 1760 został kapitanem sztabu, w 1761 został wymieniony z niewoli. W 1762 r. Został kapitanem i dowódcą kompanii, w 1763 r. Kwatermistrzem porucznikiem w orszaku króla Fryderyka II, jednak awansowanie do stopnia majora zajęło 13 września 1770 r. Od 27 stycznia do 12 listopada 1769 r. Był jeszcze ochotnikiem w armii rosyjskiej w wojnie tureckiej 1768/74. Wraz z wybuchem wojny o sukcesję bawarską został mianowany kwatermistrzem generalnym w armii księcia Heinricha, aw 1779 r. Został także adiutantem skrzydła piechoty. 27 maja 1781 został podpułkownikiem, a 9 czerwca 1782 pułkownikiem. W 1787 roku, za króla Fryderyka Wilhelma II, został przydzielony do adiutanta Karla Wilhelma Ferdynanda von Braunschweiga. Wraz z nim został wysłany do Holandii. Napisał traktat o kampanii zatytułowanej „Historia kampanii pruskiej w prowincji holenderskiej w 1787 roku”. Praca została następnie przetłumaczona na różne języki. 20 maja 1789 roku został mianowany generałem dywizji. W tym samym roku otrzymał Pour le Mérite. W 1792 r. Został łącznikiem armii austriackiej w Breisgau. W 1793 r. Otrzymał Order Orła Czerwonego, aw 1794 r. Został mianowany szefem 33 Pułku Piechoty i gubernatorem Glatz. Podczas I wojny koalicyjnej z Francją brał udział w kampanii nad Renem razem z Korpusem Hohenlohe. 12 lipca 1794 r. Był z wojskami pruskimi – ośmioma batalionami z 4500 żołnierzami i ośmioma działami – na górze Steigerkopf (znanej również jako Schänzel) na południowy zachód od Neustadt an der Hardt. Ta strategicznie ważna pozycja w Haardt została zaatakowana przez 7000 Francuzów. Został śmiertelnie trafiony 13 lipca, a walka została przegrana przez Prusaków. Po wojnie w 1796 r. Jego przyjaciel, austriacki feldmarszałek Dagobert Sigmund von Wurmser postawił tam pomnik, który obecnie znajduje się w posiadaniu Stowarzyszenia Lasów Palatynackich jako Kamień Rycerski nr 68. Pfau był żonaty z Leopoldine Marianne von Reinhardt (ur. 22 sierpnia 1748, † 23 grudnia 1815 w Berlinie) od 1772 roku. Była córką tajnego radcy finansowego Karla Franza von Reinhardta (1687–1765), którego imieniem nazwano Reinhardtplatz w Berlinie. Pfau napisał inną pracę, która jednak nie rozpowszechniła jego opisu kampanii holenderskiej; od roku 1757: „Zręczny atak i szczęśliwe powstrzymywanie nieprzyjaciela podczas oblężeń”. Ponadto opublikował mapę Polski z 1772 roku i Śląska z 1775 roku. Biblioteka Wielkiego Sztabu Generalnego w Berlinie miała rękopis Pfau na temat „Manewrów dokonanych przez cesarskie wojska austriackie pod Pragą, 1777”.W latach 1776-1787 ukazały się dwa suplementy do tej mapy. Mimo to że mapa ta ustępowała znacznie pod względem treści mapie Polski G. A. Rizzi-Zannoniego, była ona postępem w kartografii polskiej ze względu na zastosuwanie metody kreskowej Lehmana do przedstawienia rzeźby terenu. Opracowano ją na polecenie króla pruskiego Fryderyka II i stała się jedną z podstawowych map, na której ustalono I rozbiór Polski. Mapa wykonana była w 25 arkuszach przez C. B. Glassbacha, berlińskiego grawera pochodzącego z Magdeburga. Arkusz 1 stanowi skorowidz arkuszy na podkładzie przeglądowej, fizyczno-politycznej mapy Polski: „Tabula Poloniæ et Lituaniæ geographica minor” wykonanej w skali 1:2500000. Na arkuszu 5 legenda opisująca większość sygnatur,. Arkusz 21 stanowi kartę tytułową wysztychowaną w 1770 roku. Tytuł mapy  umieszczony  jest w rokokowym kartuszu z motywami muszli i  wolut,  ozdobionym laurową girlandą. W zwieńczeniu na owalnej tarczy z koroną herb Rzeczypospolitej i króla Stanisława Augusta (Orzeł, Pogoń i Ciołek). Po lewej stronie fragment muru, po prawej – trzy drzewa. Pod kartuszem 8 podziałek liniowych w ramce z ornamentem perełkowo-wałeczkowym. U dołu fragment trzonu kolumny i bloki kamieni wśród roślinności. Pod dolną ramką na S napis: „C. B. Glassbach sculpsit Berolini 1770„. Mapa została oprwiona, jednak jako depozyt Jadwigi i Jana Nowaków-Jeziorańskich została przekazana Zakładowi Narodowemu Ossolineum we Wrocławiu.

Rzeźba:                        kreski Lehmana

Osiedla:           sygnatura, kółka

Hydrografia:     rzeki, kanaly, jeziora, bagna,

Nazywnicrwo:                                hydrografia, państwa, prowincje, makroregiony, osiedla

Ramka:                                         zwykła

Format:                                        każdy arkusz średnio: 505×465, całość: 2525×2275

Kolekcja:         depozyt – Jadwiga i Jan Nowak – Jeziorański – przekazana Ossolineum we erześniu 2023

Nr katalogu CRP: 00727-11955