4. DELINEATIO URBIS VARSAVIÆ, PRO-UT ILLAM…

Skala 1:50000, skala przybliżona.

Miedzioryt czarno-biały, plan bitwy

Plan Warszawy i jej północnych okolic przedstawiający oblężenie miasta przez polskiego króla Jana II Kazimierza. Erik Dahlbergh, do nobilitacji 1660 Erik Jönsson, urodzony 10 października 1625 w Sztokholmie, zmarł 16 stycznia 1703 w Sztokholmie, pochowany w kościele Turinge w Södermanland, był szwedzkim hrabią, wojskowym, architektem i urzędnikiem; Radny wojenny 1677, gubernator Jönköping 1687-93, feldmarszałek 1693,

generalny gubernator Bremy i świata 1693, generalny gubernator Inflant 1696-1702. Był żonaty z Marią Eleonorą Drakenhielm (1650-80), córką generalnego celnika Wilhelma Böös Drakenhielm. Erik Dahlbergh zaplanował i zredagował słynne dzieło plakatowe Suecia antiqua et hodierna (Starożytna i obecna Szwecja), zawierające dużą liczbę miedziorytów szwedzkich zamków i miast, z których wiele jest opartych na rysunkach Erika Dahlbergha. Między innymi Erik Dahlbergh pozostawił po sobie tzw. Książka została później napisana przez Dahlberga i dlatego jest bardziej autobiografią niż dziennikiem. Książka spotkała się z dużym zainteresowaniem i była podstawą wielu wcześniejszych historii pisanych wokół Dahlbergha. Jednak ostatnie badania wykazały, że Dahlbergh w dużej mierze upiększa i podkreśla siebie, a książka jest pełna nieścisłości. Przykładem jest opis jego wysiłków w Tåget över Bält, refleksja, która nie pasuje do innych źródeł historycznych. W wieku trzynastu lat Erik Dahlbergh został umieszczony w szkole pisarskiej i arytmetycznej w Hamburgu, aw 1641 r. został zatrudniony jako urzędnik przez ówczesnego podkomorzego generalnego pomorza i meklemburgii Gerdta Rehnskölda, z którą był spokrewniony. Mówi się, że Rehnsköld początkowo traktował go poważnie, ale wkrótce zyskał do niego zaufanie i wykorzystał go do kilku ważnych zadań. W tym czasie Dahlbergh odwiedził kampanię 1643 i brał udział w szturmie na Friedrichsort. W 1646 r. został urzędnikiem komorniczym na Pomorzu iw tym samym roku towarzyszył stamtąd do Szwecji statkom handlowym, które Rehnsköld wynajmował do transportu wojsk szwedzkich do Niemiec. Po powrocie do Niemiec został w 1647 r. mianowany dyrygentem fortyfikacji. W inżynierii kształcił się zwłaszcza pod dowództwem pułkownika Konrada Marderfelta i szybko zwrócił na siebie uwagę m.in. hrabiego Palatynatu Karola Gustawa. W 1650 r. został wysłany do Frankfurtu nad Menem po 120.000 riksdalerów, które koła szwabskie, nadreńskie i frankońskie zapłaciły koronie szwedzkiej. Zadanie trwało trzy lata. Dahlbergh wykorzystał ten czas na studia – zwłaszcza matematyki, sztuki fortyfikacyjnej i teorii perspektywy – a także podróże i ćwiczenia. W tym czasie nawiązał też wiele pożytecznych znajomości. Wkrótce po powrocie do Szwecji, a ponieważ chodziło o zdobycie kompanii w warcie, podjął jako dowódca kilku młodych baronów Cronstjerna nową podróż do Francji i Włoch. W tym czasie rozwinął swoje talenty w szczególności jako rysownik architektoniczny. W Rzymie miał okazję zobaczyć „wiele świątyń i rarytasów” w towarzystwie królowej Krystyny. Jego plany przedłużenia podróży do Konstantynopola i Egiptu powstawały kilkakrotnie i wkrótce został powołany do domu, by służyć ojczyźnie. Erik Dahlbergh wszedł do obozu szwedzkiego 16 lipca 1656 roku, na dzień przed rozpoczęciem Bitwy Warszawskiej. Przez króla Karola X Gustawa został mianowany generałem porucznikiem w armii, ale wkrótce potem został zaatakowany przez zarazę. Po wyzdrowieniu był w ciągłej aktywności. Zbudował fortyfikacje pod Cierniem, pełnił funkcję adiutanta generalnego i wyróżniał się w pertraktacjach z węgierskim księciem Jerzym II Rakoczym oraz przy rozpoznaniu zachodniego Bugu i twierdz Brześć Litewski i Frederiksodde, obecnie Fryderykia (1657). Po zdobyciu tego ostatniego sprowadził do twierdzy kawalerię i wyżyny w jeziorze, wokół palisady. Dahlbergh zyskał swoją największą reputację jako wojskowy podczas wojen duńskich i pociągu przez Pas na początku 1658 r., chociaż jego rola została stonowana przez późniejszych historyków. To Dahlbergh zbadał lód przed zmianą. Następnie Dahlbergh przeprowadził kilka rekonesansów, w tym twierdzę w Kopenhadze i kilka miejsc lądowania. W momencie wybuchu II wojny duńskiej w lipcu 1658 r., znając fortyfikacje, radził, aby natychmiast szturmować Kopenhagę zamiast ją oblegać i obiecał, że na czele szturmowców konno i powozem nad grobem i łąką. Przez pewien czas kierował oblężeniami Kopenhagi i Kronborga. Brał również udział w nieudanym szturmie na Kopenhagę 11 lutego 1659. W 1660 Dahlbergh został podpułkownikiem w pułku Södermanlanda. Wydaje się, że rząd opiekuńczy w okresie mniejszości Karola XI nie chciał skorzystać z jego usług. Nie został królewskim nauczycielem matematyki i sztuki fortyfikacyjnej, choć podobno życzył sobie tego Karol X Gustaw. Zamiast tego pracował nad publikacją swoich notatek na temat kampanii Karola X Gustawa, odbywał podróże do Francji i Holandii, a także do Anglii, której król Karol II na próżno usiłował przekonać go do wstąpienia do angielskiej służby. W 1669 został dowódcą w Malmö „z kierownictwem fortyfikacji w Skanii i Halland”, w 1674 został mianowany generalnym kwatermistrzem, a podczas kolejnej wojny z Danią Karol XI pełnił szczególnie ważne usługi, np. gdy w 1676 zwołał Scanian, Posiadłości Halland i Blekinge, które przyznawały fundusze na prowadzenie wojny, a w czasie wojny „wycinały obozy, budowały fortyfikacje, prowadziły oblężenia i gromadziły wojska”. Brał udział w bitwach pod Halmstad (17 sierpnia 1676) i Lund (4 grudnia tego samego roku), dowodził oblężeniem Helsingborga (grudzień tego samego roku), podejmował także podróże służbowe do Bohuslän, Sztokholmu i Dalarö oraz z powrotem do Skåne do oblężenia Kristianstad. W 1676 roku Erik Dahlbergh objął kierownictwo szwedzkimi budynkami fortecznymi. W 1677 został radnym wojennym, w 1678 komendantem w Kristianstad, a w 1680 w Landskronie, „z rozkazem otoczenia tego miasta prawdziwymi fortyfikacjami”. W tym czasie za jego pośrednictwem utworzono szwedzki korpus inżynieryjny w armii. W 1687 roku Dahlbergh został gubernatorem hrabstwa Jönköping, generałem dywizji piechoty, zachowując ogólne zarządzanie szwedzkimi fortecami i baronem (nie został przedstawiony jako taki w Izbie Rycerskiej). W 1690 został przewodniczącym komisji do spraw regulacji granicy Härjedalen i Jämtland z Norwegią. W 1692 został generalnym mistrzem sukna polowego, aw 1693 radnym królewskim, hrabią, feldmarszałkiem i gubernatorem generalnym Bremy i świata. W 1696 r. został mianowany gubernatorem generalnym Inflant, jego rezydencją była Ryga, a także kanclerzem akademii Dorpat i Pernau. W tym ostatnim okresie swojego życia Dahlbergh miał okazję prowadzić szeroko zakrojony biznes. Dwukrotnie skutecznie obronił Rygę przed Sasami i podobno opracował plan przeprawy przez Dunę Karola XII i przyczynił się do szczęśliwego wyniku zarówno tej przeprawy, jak i późniejszej bitwy (9 lipca 1701). Był także pomocny, gdy zabrano Kockenhusena. 7 kwietnia 1702 r. na własną prośbę, ze względów zdrowotnych, został odwołany z urzędu generalnego gubernatora. Dahlbergh stał się bardzo sławny dzięki swoim budynkom fortecznym. Kierował odbudową lub nową budową twierdz w Göteborgu, Malmö, Kalmarze, Narwie, Reval, Rydze, Neumunde, Wismarze, Stade i Karlsten oraz innych mniejszych twierdzach. Fortyfikacje w Karlskronie zapoczątkował także Dahlbergh – np. zamek Drottningskära. Jako budowniczy fortec odznaczał się dużą niezależnością w urządzeniach i dostosował je do lokalnych warunków. Często wykorzystywał formę wieży, na przykład w „Västgöta lejon” i „Kronan” pod Göteborgiem oraz „Hvalfisken”, położonym na mieliźnie pod Wismarem. Dahlbergh został nazwany „Szwedzkim Vaubanem”. Montalembert, który pilnie studiował budowle szwedzkiej fortecy, prawdopodobnie czerpał ze swojej pracy wielką inspirację i wiedzę. Podczas pobytu we Włoszech w 1661 roku otrzymał zlecenie „wyznaczenia geograficznego najważniejszych miast Szwecji itd. i sporządzenia ich krótkiego opisu”. Jego rysunki zostały następnie ułożone na miedzi przez holenderskich i szwedzkich grafików i opublikowane, choć bez tekstu, pod tytułem Suecia antiqua et hodierna. numer. Stworzył też rysunki do opowiadania Samuela von Pufendorfa Karola X Gustawa. Wykonywał też rysunki do planowanych dzieł Karola XI i Karola XII, ale były one w dużej mierze niewykorzystane. Jego rysunki są teraz przechowywane w Bibliotece Królewskiej. Erik Dahlbergh obliczył w wieku 71 lat, że jego podróż „przez ten świat wojenny öfwer 14,000 Mihl, czyli zdaniem Mathematicorum trzy razy wokół kręgu Ziemi”. Dahlbergh zmarł w Sztokholmie 16 stycznia 1703 roku i został pochowany w zaprojektowanym przez siebie grobie, który zbudował w kościele Turinge w Nykvarn, Södermanland. W Sztokholmie są Erik Dahlbergsallén i Erik Dahlbergsgatan, obaj nazwani na cześć Dahlbergha. Nadał także nazwy ulicom w kilkunastu innych szwedzkich miastach, m.in. Söderköping Uddevalla, Göteborg, Malmö, Ystad i Helsingborg. Erik Dahlbergsgymnasiet w Jönköping nosi również imię hrabiego. W Landskronie i Vingåker znajduje się dzielnica o nazwie Erik Dahlbergh. Erik Dahlbergsvägen również znajduje się w Vingåker. W Warszawie jest ulica nazwana jego imieniem, „Ulica Eryka Dahlberga”. Przedstawione przez Dahlbergha budynki w Warszawie były pomocne podczas powojennej budowy. Przedstawił też wszystkie Polskie zamki i forty, których wyburzenie ze względów strategicznych uznano za uzasadnione militarnie podczas wojny szwedzko-polskiej 1655-60. Na NE w treści kartusz z tekstem niemieckim: „Vorstellung der Königl:¦ Residenz Statt Warschau, ¦ wie die selbe von Ihr Königl. Maij. in Polen, Johanne Casimiro, wie:¦der belägert, endlich auch im Mon:¦at Junio desz 1656. Jahrs under vo:¦rigen Behorsam bezwungen worden”, Ręcznie: „F. R. de 1657 .fol. a ad sio.”

Zabudowa: wizerunki budowli, namiotów i murów obronnych
Hydrografia: rzeki
Ramka: pojedyncza
Format: r: 237×279, p: 243×285, a: 323×392

Kolekcja: Roman Umiastowski

Nr katalogu CRP: 00365/36860

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)