38. DIE PREUSS: PROVINZEN PREUSSEN UND…

Skala 1:1800000; podziałka liniowa: „Deutche Meilen„, W kartonie tekstowym: „Masstäbe„, „Ruhl. Ruthen„, „1/4 Geogr. Meile„.

Litografia kolorowana, mapa polityczna.

Stieler’s Hand-Atlas

Justus Perthes

 Justus Perthes wydawca i geograf działający w Gotha. Johann Georg Justus Perthes (urodzony 11 września 1749 w Rudolstadt, † 1 maja 1816 w Gotha) był niemieckim księgarzem i wydawcą. Justus Perthes był synem nadwornego lekarza Rudolstadt Johanna Justusa Perthesa. Po szkoleniu biznesmena dostał pracę w księgarni Carla Wilhelma Ettingera w Gotha. Wraz z nim i jego przyszłym szwagrem Friedrichem Duerfeldtem założył firmę w 1778 r., Aby dalej samodzielnie prowadzić księgarnię Ettingera. We wrześniu 1785 roku założył wydawnictwo Justusa Perthesa, które odtąd produkowało i rozprowadzało Gotha Genealogical Court Calendar, opublikowany po raz pierwszy w 1763 roku i opublikowany przez Ettinger, oraz jego francuskie wydanie Almanach de Gotha. Dzięki Perthesowi dzieło referencyjne, wkrótce znane w całej Europie jak „Der Gotha”, zmieniło się z kalendarza Oświecenia w arystokratyczny leksykon z dyplomatyczno-statystycznym podręcznikiem państwowym. W 1815 roku Perthes zaplanował wraz z kartografami Adolfem Stielerem i Christianem Gottliebem Reichardem wydanie atlasu, który charakteryzował się „wygodnym formatem, największą możliwą dokładnością, klarownością i kompletnością, ale też odpowiednim doborem, jednolitością odwzorowania i skalą, pięknym papierem, dobry druk, staranne oświetlenie, niższa cena” i powinien poszerzyć program wydawcy. W 1816 roku, w roku śmierci Perthesa, opublikowano pierwsze wydanie Atlasu dłoni Stielera, które ugruntowało światową reputację Instytutu Geograficznego (wydawniczego) Justusa Perthesa Gotha – który powstał dopiero po śmierci Perthesa. W 1784 roku Perthes poślubił Sabine Ernestine Dürfeldt (1765–1817), siostrę swojego partnera biznesowego i grawera Friedricha Dürfeldta. Miał z nią 15 dzieci, w tym Wilhelma Perthesa, który kontynuował wydawnictwo od 1816 roku. Wydawcą Friedrich Christoph Perthes był bratanek Justusa Perthesa, jego brat książęcy sekretarz podatkowy Christoph Friedrich Perthes. Justus Perthes znalazł swoje ostatnie miejsce spoczynku na Cmentarzu Gotha I (zwanym również Alter Gottesacker) między Werderstrasse (dziś Bohnstedtstrasse) a Eisenacher Strasse. Po oczyszczeniu cmentarza w 1904 r. Pod budowę Stadtbad i Arnoldischule, nagrobek Perthesa tymczasowo znalazł się w nowej lokalizacji na Cmentarzu II powyżej Eisenacher Straße. czy dzisiaj Ehrenhain stoi obok kamieni innych ważnych osobistości Gotha. Nagrobek został odrestaurowany w 2014 roku dzięki darowiźnie od Stephana Justusa Perthesa (potomka 7. generacji). Oryginalny grób Johanna Georga Justusa Perthesa znajduje się na dzisiejszym dziedzińcu szkolnym w Arnoldischule, tuż u stóp dużych schodów wejś-ciowych. Zabytkowe budynki wydawnictwa Justus Perthes, założonego w 1785 r. Przy Justus-Perthes-Straße 3–9 (wprowadzane od połowy XIX wieku, stale rozbudowywane; do około 1935 r. „Friedrichsallee”) zostały przekształcone w Perthes-Forum odbudowany. Prace budowlane o powierzchni około 11 000 m² (ok. 18 mln euro ze środków UE, rządu federalnego, Wolnego Państwa Turyngii i miasta Gotha) zostały zakończone w listopadzie 2014 r. Od końca 2015 roku Perthes Forum mieści obszerne zbiory Biblioteki Badawczej Gotha, ze szczególnym uwzględnieniem Kolekcji Perthes Gotha, a także magazyny i warsztaty konserwatorów mieszczące się dawniej w Schloss Friedenstein, bibliotekę i archiwum, uzupełnione obok czytelni, a także Państwowego Archiwum Turyngii Gotha. W powieści Dinner for One on Goth’sch z 2011 roku twierdzi się, że Justus Perthes był wzorem dla postaci Sir Toby’ego w słynnym szkicu Dinner for One. W przedstawieniu teatralnym Dar ninezschsde Gebordsdaach lub Dinner auf Goth’sch, wystawianym corocznie w sylwestra w Gotha od 2009 roku, aktor służący cytuje zmarłego Perthesa absurdalnymi toastami, które najwyraźniej zostały zapożyczone z wydawnictwa ( np. „Pozdrawiam, Twój książęcy Atlas!”, „Zosiu, moja pognieciona mapa!”). Adolf Stieler (ur. 26 lutego 1775 w Gocie; † 13 marca 1836 tamże) był niemieckim kartografem i prawnikiem, który w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju kartografii w Niemczech. Jego atlas świata położył podwaliny pod ręczny atlas Stielera, który był używany w XIX i do połowy XX wieku. Stieler urodził się jako syn radnego i burmistrza. Uczęszczał do Gothaer Gymnasium Illustre od 1786 do 1793, a następnie studiował prawo w Jenie i Getyndze. W 1796 r. Został zatrudniony jako urzędnik w Gothaer Hof. Pod rządami księcia Ernsta II Saksonii Gotha i Altenburg (1745 / 1772–1804) Gotha przekształciła się w „Weimar Nauk Przyrodniczych”, w którym różni urzędnicy dworscy oprócz pełnienia obowiązków służbowych zajmowali się także hobby naukowym. Znanymi przykładami są Karl Ernst Adolf von Hoff (1771–1837), twórca współczesnej geologii i Ernst Friedrich von Schlotheim (1764–1832), który naukowo założył paleobotanię. Tutaj Stieler mógł również rozwijać swoje zainteresowania w dziedzinie geografii i kartografii i ostatecznie rozwinąć się w twórcę kartografii atlasowej w Gotha. W obserwatorium w Gotha zbudowanym przez Franza Xavera von Zacha projekty map stworzone w tamtym czasie w Europie Środkowej były sprawdzane i oceniane przez samego Zacha. Ten teraz zdał sobie sprawę z talentu młodego Stielera i dał mu lekcje i sugestie. Opublikował także swoje pierwsze przedstawienie map w General Geographical Ephemeris wydanej przez Friedricha Justina Bertucha (1747-1822) w Weimarze. Dla tego samego wydawcy Stieler sporządził mapy do ówczesnego wielkiego niemieckiego atlasu ręcznego, ogólnego atlasu ręcznego całego świata, a także do mapy topograficzno-militarnej Niemiec w 204 sekcjach. Stieler narysował również ogólnie przyjęte mapy dla innych autorów, w tym mapę Niemiec w skali 1: 2,900,000 dla książki Das Teutsche Reich przed rewolucją francuską i po pokoju w Luneville Karla Ernsta Adolfa von Hoffa. Dzięki tej pracy nawiązałem kontakt z wydawcą Justusem Perthesem, który miał przetrwać do końca życia. Już w 1812 r. Stieler nawiązał kontakt z Christianem Gottliebem Reichardem (1758–1837), aby wspólnie z nim zaprojektować atlas. Wynik został przedstawiony wydawcy Perthesowi w 1815 roku. W planach było stworzenie atlasu, który byłby… Wygodny format, jak największa dokładność, przejrzystość i

kompletność, ale odpowiedni dobór, jednolity rzut i skala, piękny papier, dobry druk, staranne oświetlenie, przystępna cena. powinien rozróżniać. Pierwsza dostawa tego atlasu została opublikowana w 1817 r., W 1823 r. Atlas ten został tymczasowo uzupełniony o 50 map (właściwie tylko 47 arkuszy). Do tego czasu Reichard wniósł około jednej trzeciej map z 16 kartami. Ten atlas ręczny Stielera doczekał się wielu edycji, które kontynuowano po odejściu Reicharda i śmierci Stielera 13 marca 1836 r. Pod kierunkiem Johanna Friedricha von Stülpnagela (1787–1865). Wydanie stulecie, zwiększone do 108 map, ukazało się w latach 1920-1925. Atlas był wydawany do 1945 r. W ten sposób Stieler z powodzeniem kontynuował typ atlasu ręcznego, który został po raz pierwszy opracowany w Weimarze przez Adama Christiana Gaspari (1752-1830) i Friedricha Justina Bertucha. Tak zwany Stielerhaus w Gotha około 1910 roku, rozebrany około 2005 roku. Dom Stielera znajdował się na Karl-Schwarz-Strasse na rogu Goldbacher Strasse w Gotha. Zachowało się jego zdjęcie z 1858 roku. Kolejny budynek, na którym umieszczono tablicę pamiątkową, został zburzony jesienią 2005 roku.5 kartonów i tekst; Karton na NW: „Berlin ¦ im Masstabe ¦ von 1:75000.„, obok tekst: „Erklärung der Zahlen und Buchsta- ben in Plane. ¦ Nördlich von er Spree„, „Südlich von def Spree„, „Verbindungs Eisend.„, kartony na NE: „Königs- berg ¦ und ¦ Umgebungen ¦ 1cm=1Meil.„, „Danzig und Gegend ¦ Erklärung der Abkürzungen.„, karton na SE: „Uebersicht ¦ des ¦ Preussischen Staates.„, w tym kartonie mały: „Hochenzollerni- sche Lande.„. Na N pod ramką teksty: „Preussische Prowinzen ¦ und Regirungsbezirke:… …Ost – Preussen – West – ¦ Königsberg, Gumbinnen ¦ Danzig, Marienwerder. ¦ Posen ¦ Posen, Bromberg ¦ Bran- denburg ¦ BERLIN, Potsdam, Rfankfurt. ¦ Ponmmern ¦ Stettin,  Stralsund, Köslin. ¦ Schlesien ¦ Bres-lau, Liegniz, Oppeln. ¦ Sachsen ¦ Megdeburg, Merseburg, Erfurt. ¦ Rhein-Provinz ¦ Köln, Düsseldorf, Aachen, Koblenz, Trier. ¦ Westphalen ¦ Münster, Minden, Augsburg.„.  „Gotha: Justus Perthes. 1858„. Na NE poza ramką: „Ausg. in 63B1.No. XXIX. ¦ Stieler’s Hand Atlas (No 22b)”.

Rzeźba: kreski Lehmana
Osiedla: plany, 2-st. kółka
Hydrografia: rzeki, jeziora, bagna
Komunikacja: drogi, koleje
Odwzorowanie: ortograficzne
Siatka: geograficzna
Nazewnictwo: mezoregiony, makroregiony, hydrografia, państwa, prowincje, 5-st. osiedla
Współrzędne geograficzne: opisane między ramkami co 1°, oznaczone graficznie w ramce wewnętrznej co 10′.
Ramka: zwykła
Format ramki: 312×364

Kolekcja: Tadeusz Szmitkowski

Nr katalogu CRP: 00107/04946

ⓒ Piotr Maria Mojski (B. de Weydenthal)