Pomysł opracowania kompletnego katalogu zbiorów kartograficznych Biblioteki Muzeum Polskiego w Rapperswilu zrodził się w połowie lat osiemdziesiątych po przekazaniu Muzeum Polskiemu przez Panią Joannę Umiastowską wspaniałej kolekcji kartograficznej swego męża. Już wcześniej w bibliotece znajdowało się kilkadziesiąt map podarowanych Muzeum przez Tadeusza Szmitkowskiego i innych sporadycznych ofiarodawców, których niestety nie udało się zidentyfikować. Osobami, które znacznie przyczyniły się do powstania rapperswilskiej kolekcji są niewątpliwie Jan Nowak Jeziorański z Waszyngtonu, który skłonił Romana Umiastowskiego do zapisania Rapperswilowi swej wspaniałej kolekcji. Sam podarował nam kilka wspaniałych map prezentowanych wśród zbiorów Państwa Jadwigi i Jana Nowaków ulokowanych we wspaniałych pomieszczeniach kamienicy „Burghof” przyległych do czytelni biblioteki Muzeum Polskiego. Adam Heymowski ze Sztokholmu przekazywał nam za życia systematycznie odnalezione przez siebie w Szwecji mapy dotyczące ziem polskich.
Biblioteka i Kolekcja Państwa Nowaków znajdują się poza obrębem zamku Rapperswilskiego, będącego siedzibą ponad stuletniego Polskiego Muzeum historycznego, w gmachu ulokowanym na Placu Głównym „miasta róż” nad Jeziorem Zurychskim. „Burghof” kamienica będącą własnością Polskiej Fundacji Kulturalnej „Libertas” utrzymującej Muzeum Polskie, zaliczana jest do najwspanialszych budowli rapperswilskich i właśnie w jej murach, w pomieszczeniach archiwum złożono kolekcję ponad 750 map dawnych ziem polskich: CARTOGRAPHIA RAPPERSVILIANA POLONORUM. Ten niezbyt może liczebnie zasobny zbiór, prezentuje niezwykle interesujący przegląd historii polskiej kartografii, zawierający unikalne często egzemplarze najbardziej charakterystycznych map Polski i ziem z nią graniczących od XV do końca XIX wieku. Mapy podzielono na grupy opisujące regiony geograficzne: świat-Europa, Polska jako całość, Galicja-Małopolska, Inflanty, Litwa, Pomorze, Prusy, Śląsk, Ukraina, Wielkopolska, Mapy wodne, Europa Wschodni, Plany Miast w końcu ostatnia grupa to atlasy i atlasowe lub wieloarkuszowe wydania map. Wyodrębnione zostało również parę map włoskiej prowincji Lavoro, w obrębie której znajduje się wzgórze Monte Casino. Mapy te należą do osobnej kolekcji „Monte Casino” skompletowanej przez Romana Umiastowskiego, w skład której poza mapami wchodzi szereg bardzo cennych dokumentów i książek dotyczących słynnego wyczynu polskiej armii w czasie zmagań II Wojny światowej. Schemat „geograficznego” sortowania zbiorów kartograficznych jest niewątpliwie kontrowersyjny i być może wręcz nie do przyjęcia przez niektórych fachowców, np. zwolenników tworzenia grup obiektów dotyczących jednego autora, atlasu czy oficyny wydawniczej; innym systemem porządkowania kolekcji może być grupowanie obiektów dotyczących konkretnego okresu historycznego czy stylu lub techniki drukarskiej. Każda z metod ma swoje zalety oraz wady i jest niewątpliwie odbiciem zainteresował i sposobu traktowania obiektu przez autory opisu czy katalogu. Nie jestem przekonany czy w tym miejscu polemika na temat sposobu katalogowania byłaby słuszna. Pełen wątpliwości doszedłem jednak do wniosku że przy pracach nad katalogiem zbioru CARTOGRAPHIA RAPPERSVILIANA POLONORUM najsłuszniejszym będzie geograficzny podział na grupy regionalne inne metody, bowiem, spowodowałyby znaczne rozdrobnienie niezbyt wielkiego zbioru na niewielkie często tematycznie trudne do powiązania grupki. Geograficzny system odzwierciedla tematykę zawartą na mapach, informuje czytelnika o zmianach terytorialnych państwa polskiego na przestrzeni dziejów, co dla czytelnika katalogu, może nie koniecznie mieszkańca Polski ma zasadnicze znaczenie. Z punktu widzenia Muzeum, które jest muzeum historycznym, ta metoda prezentacji wydaje się również być słuszną (choć na pewno nie jedyną!). W końcu jako geografowi najłatwiej było mi identyfikować się właśnie z tą koncepcją.
Katalog poprzedza krótka część opisowa zawierająca wzmianki dotyczące niektórych sławnych postaci historii kartografii związanych z kartografią ziem polskich. Starałem się wspomnieć o tych, których dzieła znajdują się w rapperswilskim zbiorze. Kryterium doboru była również działalność luminarzy kartografii światowej i europejskiej, mająca wpływ na rozwój prezentacji kartograficznej interesującej nas części Europy, dlatego wspominam o Ptolemeuszu, Wapowskim, Grodeckim czy Wilhelmie le Vasseur de Beauplan, nie opisuję natomiast działalności takich sław jak Orteliusz, Mercator, Blaeu czy Sanson, którzy w swoich pracach zamieszczali mapy Polski, Litwy, Ukrainy, Śląska czy Inflant, natomiast ich działalność nie wpłynęła bezpośrednio na rozwój kartografii wymienionych powyżej państw czy regionów Europy.
Poszczególne pozycje katalogu stanowią opisy wszystkich map kolekcji (stan z 1 lutego 1994) w układzie chronologicznym ponumerowane od 1. do X. w ramach każdego rozdziału. Rozdział dotyczy wybranego regionu geograficznego (o podziale regionalnym wspominałem powyżej). Każdy opis stanowi zwartą i zamkniętą pod względem informacyjnym całość, starałem się nie wprowadzać odnośników, tak aby czytelnik, czytający opis konkretnej mapy mógł w jednym miejscu znaleźć wszystkie znajdujące się w katalogu dotyczące jaj informacje. Każdy blok informacyjny zapisany jest w oparciu o jednolity schemat:
Nr. pełny tytuł
autorzy, miejsce i rok wydania
skala, podziałka
typ odbitki, charakter mapy
atlas
opis
cechy charakterystyczne
elementy fizycznogeograficzne
elementy antropogeograficzne
ramka, format
kolekcja
numer inwentarza map/numer inwentarza biblioteki
Opisany powyżej schemat ułatwia prawidłową i bezbłędną interpretację zawartych w katalogu informacji. Symbol ” | ” oznacza łamy podziału tytułu na poszczególne linijki tekstu, wielkość i typ czcionki pozostał w miarę możliwości wierny oryginałowi. Zasady te dotyczą również interpretacji większości dodatkowych tekstów w treści mapy lub na jej odwrocie. Jako cechy charakterystyczne uznane zostały: znaki wodne, notatki lub komentarze wpisane ręcznie na arkusz przez poprzednich właścicieli. Notatki stanowią często cenna pomoc przy identyfikacji mapy. W miarę możliwości starałem się przedstawić format mapy podając jej trzy typowe wymiary: a: wymiary arkusza, p: wymiary płyty, r: wymiary ramki mapy, szczególnie wymiary arkusza stanowią cenna wskazówkę dotyczącą atlasu z którego może pochodzić mapa. W nawiasy ujęte zostały informacje prawdopodobne lub niedostatecznie sprawdzone, nawiasy kwadratowe oznaczają iż informacji w nich zawartych nie da się jednoznacznie sprawdzić i umieszczone są one na podstawie analogii z innymi mapami lub atlasami. W końcu liczne ryciny przedstawiające mapy lub ich fragmenty jak również barwna wkładka przedstawiająca reprodukcje 64 map, wzbogacają znacznie zasób informacyjny całego katalogu.
Ostatnie strony katalogu stanowi pięć indeksów: nazwisk, miejscowości wydania, rycin, numerów inwentarzowych i kolekcji, które znacznie ułatwiają lub wręcz umożliwiają poszukiwanie żądanych informacji.
Kompletny katalog wraz z czarno-białymi rycinami zapisany jest elektronicznie przy użyciu procesora AmiPro 3.0 co umożliwia łatwe i szybkie jego uaktualnianie czy wykorzystywanie zawartych w nim informacji w różnych celach; możliwe jest również konwertowanie całości lub części katalogu na inne formaty.